✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.

مقدمه
در این مطلب می‌خواهم درباره یکی از اجزای اصلی دیسک بین مهره ای به نام نوکلئوس پولپوزوس با شما صحبت کنم. بسیاری از بیماران من که با مشکلات دیسک کمر مراجعه می‌کنند، وقتی برایشان توضیح می‌دهم که علت اصلی درد و علائمشان بیرون زدگی یا تغییر شکل همین بخش از دیسک است، تازه متوجه می‌شوند که این بخش کوچک چه نقش بزرگی در سلامت ستون فقرات دارد. در این مقاله به صورت ساده و جامع توضیح می‌دهم که نوکلئوس پولپوزوس چیست، چه کاری انجام می‌دهد و چرا آسیب دیدن آن می‌تواند باعث دیسک کمر شود.

دیسک بین مهره ای و اجزای آن

ستون فقرات انسان از تعدادی مهره تشکیل شده است که روی هم قرار گرفته اند. بین هر دو مهره، یک دیسک وجود دارد. دیسک‌ها همانند بالشتک یا ضربه‌گیر عمل می‌کنند تا فشارهای ناشی از راه رفتن، نشستن، دویدن یا بلند کردن اجسام به مهره‌ها و نخاع منتقل نشود.

هر دیسک دو بخش اصلی دارد:

1. آنولوس فیبروزوس: حلقه ای فیبری و محکم که اطراف دیسک را پوشانده و نقش محافظ دارد.

2. نوکلئوس پولپوزوس: بخش ژله ای و نرم در مرکز دیسک که شبیه یک ژل پر از آب است.

آنولوس فیبروزوس مانند دیواره لاستیک یک چرخ است و نوکلئوس پولپوزوس مانند باد یا مایع داخل آن. وجود این هسته نرم باعث می‌شود دیسک بتواند فشارهای وارد شده را به طور یکنواخت پخش کند.

نوکلئوس پولپوزوس چیست؟

نوکلئوس پولپوزوس در واقع هسته ژله ای دیسک بین مهره ای است. این بخش حدود 70 تا 90 درصد از آب تشکیل شده و خاصیت ارتجاعی بالایی دارد. همین ویژگی باعث می‌شود دیسک بتواند مانند یک فنر طبیعی عمل کند.

نوکلئوس پولپوزوس از سلول‌های خاص و مولکول‌های پروتئینی مانند پروتئوگلیکان ساخته شده است. این مولکول‌ها آب را در خود نگه می‌دارند و به همین دلیل این هسته همیشه مرطوب و انعطاف پذیر باقی می‌ماند.

نقش نوکلئوس پولپوزوس در ستون فقرات

نوکلئوس پولپوزوس سه نقش اساسی دارد:

1. جذب شوک و فشار
   وقتی راه می‌روید، می‌دوید یا حتی می‌نشینید، فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌شود. نوکلئوس پولپوزوس مانند کمک فنر عمل کرده و این فشار را جذب و پخش می‌کند.

2. حفظ انعطاف پذیری ستون فقرات
   وجود این هسته ژله ای باعث می‌شود ستون فقرات شما قابلیت خم شدن، چرخش و حرکت نرم داشته باشد.

3. حفاظت از نخاع و ریشه های عصبی
   نوکلئوس پولپوزوس فشارها را کاهش می‌دهد تا آسیبی به نخاع و اعصاب نخاعی که از میان مهره‌ها عبور می‌کنند وارد نشود.

چگونه نوکلئوس پولپوزوس باعث دیسک کمر می‌شود؟

مشکل زمانی شروع می‌شود که نوکلئوس پولپوزوس از محل طبیعی خود خارج شود. این اتفاق معمولا به دلیل ضعف یا پارگی در آنولوس فیبروزوس (دیواره فیبری دیسک) رخ می‌دهد. در این حالت بخشی از هسته ژله ای بیرون می‌زند و به سمت کانال نخاعی حرکت می‌کند.

اگر بیرون زدگی زیاد باشد، نوکلئوس پولپوزوس به ریشه های عصبی یا حتی نخاع فشار وارد می‌کند. همین فشار علت اصلی درد کمر، درد سیاتیک، بی حسی یا ضعف عضلات در پاها است.

علل آسیب به نوکلئوس پولپوزوس

تجربه من به عنوان جراح ستون فقرات نشان می‌دهد که علل مختلفی می‌تواند باعث تخریب یا بیرون زدگی این هسته شود، از جمله:

• افزایش سن: با بالا رفتن سن، آب موجود در نوکلئوس پولپوزوس کاهش می‌یابد و خاصیت ژله ای آن کم می‌شود.

• حرکات و فشارهای نادرست: بلند کردن اجسام سنگین به شکل اشتباه یا خم شدن‌های مکرر.

• زندگی کم تحرک: ضعف عضلات کمر و شکم باعث فشار بیشتر بر دیسک‌ها می‌شود.

• چاقی: وزن زیاد فشار بیشتری به ستون فقرات و دیسک‌ها وارد می‌کند.

• آسیب ها و ضربه ها: تصادفات یا سقوط می‌تواند دیسک را پاره کند.

علائم آسیب نوکلئوس پولپوزوس

وقتی نوکلئوس پولپوزوس دچار بیرون زدگی یا پارگی می‌شود، بسته به میزان و محل آن، علائم مختلفی بروز می‌کند:

• کمردرد مداوم یا ناگهانی

• انتشار درد به پاها (درد سیاتیک)

• بی حسی یا گزگز در پا یا باسن

• ضعف عضلانی

• کاهش توانایی در راه رفتن یا ایستادن طولانی

در موارد شدید، اگر فشار بر نخاع زیاد باشد، ممکن است فرد دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع شود که یک اورژانس پزشکی است.

روش های تشخیص

برای تشخیص مشکلات نوکلئوس پولپوزوس، معمولا این مراحل انجام می‌شود:

• معاینه بالینی توسط پزشک متخصص

• ام آر آی (MRI) که بهترین روش برای دیدن وضعیت دیسک و نوکلئوس پولپوزوس است.

• سی تی اسکن یا میلوگرافی در برخی موارد خاص.

درمان مشکلات نوکلئوس پولپوزوس

روش درمان به شدت و نوع آسیب بستگی دارد. به طور کلی سه مرحله اصلی وجود دارد:

1. درمان های غیر جراحی

   • استراحت نسبی کوتاه مدت

   • داروهای ضد التهاب و مسکن

   • فیزیوتراپی و ورزش های تخصصی

   • تزریق داروهای ضد التهاب در اطراف عصب

2. روش های کم تهاجمی
   در مواردی که درمان های ساده جواب نمی‌دهند، روش هایی مانند تزریق اوزون یا لیزر داخل دیسک می‌تواند کمک کند.

3. جراحی دیسک کمر
   اگر بیرون زدگی نوکلئوس پولپوزوس شدید باشد و علائم عصبی جدی ایجاد کرده باشد، جراحی توصیه می‌شود. در جراحی، بخش بیرون زده هسته برداشته می‌شود تا فشار از روی عصب و نخاع برداشته شود.

چگونه از آسیب به نوکلئوس پولپوزوس پیشگیری کنیم؟

پیشگیری بسیار ساده تر از درمان است. توصیه های من به بیماران برای محافظت از دیسک ها این است:

• ورزش منظم به ویژه تقویت عضلات کمر و شکم

• حفظ وزن مناسب

• پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین به شکل اشتباه

• رعایت اصول درست نشستن و ایستادن

• پرهیز از نشستن طولانی پشت میز یا فرمان خودرو

• استفاده از تشک مناسب هنگام خواب

جمع بندی

نوکلئوس پولپوزوس هسته ژله ای دیسک بین مهره ای است که نقش مهمی در جذب فشارها، حرکت نرم ستون فقرات و محافظت از نخاع دارد. اگر این هسته به دلیل افزایش سن، فشار زیاد یا آسیب از محل خود خارج شود، می‌تواند منجر به دیسک کمر و علائم آزاردهنده ای مانند کمردرد و درد سیاتیک شود.

به عنوان جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، بارها دیده ام که بیماران با رعایت توصیه های ساده و مراجعه به موقع به پزشک، از پیشرفت مشکلات دیسک جلوگیری کرده اند. بنابراین اگر علائمی مانند کمردرد مداوم یا درد سیاتیک دارید، آن را نادیده نگیرید و برای بررسی به پزشک متخصص مراجعه کنید