✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
بسیاری از بیماران زمانی که دچار مشکلات دیسک کمر می‌شوند، تنها اصطلاح «دیسک» را می‌شنوند. اما دیسک میان‌مهره‌ای در واقع یک ساختار پیچیده است که از چند بخش اصلی تشکیل شده. یکی از مهم‌ترین این بخش‌ها لایه بیرونی فیبری یا آنولوس فیبروزوس (Annulus Fibrosus) است. شناخت درست این لایه به شما کمک می‌کند بهتر متوجه شوید چرا آسیب‌های دیسک رخ می‌دهند و چه راه‌هایی برای پیشگیری و درمان وجود دارد.
ساختار دیسک کمر در یک نگاه
دیسک کمر بین دو مهره قرار دارد و مانند یک ضربه‌گیر عمل می‌کند. دیسک از دو بخش اصلی تشکیل شده:
هسته ژلاتینی (نوکلئوس پولپوزوس): بخش نرم و مرکزی که خاصیت ارتجاعی دارد.
لایه بیرونی فیبری (آنولوس فیبروزوس): بخش محکم و حلقه‌ای شکل که هسته را در جای خود نگه می‌دارد.
لایه بیرونی فیبری (Annulus Fibrosus) چیست؟
آنولوس فیبروزوس مانند دیواره محکم و حلقه‌ای اطراف دیسک است. این لایه از رشته‌های کلاژن قوی ساخته شده که به صورت حلقه‌های متحدالمرکز اطراف هسته دیسک را می‌پوشانند.
این رشته‌ها در هر لایه با زاویه متفاوتی قرار گرفته‌اند تا بیشترین مقاومت را در برابر فشار و حرکات داشته باشند.
ضخامت آنولوس در بخش جلویی دیسک بیشتر است، اما در قسمت پشتی نازک‌تر می‌باشد. به همین دلیل بسیاری از بیرون‌زدگی‌های دیسک در ناحیه پشتی اتفاق می‌افتند.
وظایف اصلی لایه بیرونی فیبری
حفظ هسته در مرکز دیسک: آنولوس مانند یک دیواره محکم عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد هسته ژلاتینی به بیرون رانده شود.
مقاومت در برابر فشار و چرخش: هنگام راه رفتن، خم شدن یا بلند کردن اجسام، آنولوس بار اصلی فشار را تحمل می‌کند.
توزیع یکنواخت نیرو: با هر حرکت، فشار بین مهره‌ها به شکل یکنواخت پخش می‌شود تا آسیبی به ستون فقرات وارد نشود.
ثبات مهره‌ها: این لایه به عنوان یک نگهدارنده طبیعی عمل می‌کند و مانع از لغزش بیش از حد مهره‌ها می‌شود.
آنولوس فیبروزوس و دیسک کمر
وقتی صحبت از بیماری دیسک کمر می‌کنیم، در بسیاری موارد مشکل از پارگی یا ضعف لایه آنولوس آغاز می‌شود.
برآمدگی دیسک (Bulging Disc): زمانی است که آنولوس ضعیف شده اما هنوز پاره نشده است. هسته به سمت بیرون فشار می‌آورد و موجب درد می‌شود.
فتق یا هرنی دیسک (Herniated Disc): در این حالت، آنولوس پاره می‌شود و بخشی از هسته از میان آن خارج می‌گردد. این وضعیت معمولا عامل فشار بر عصب سیاتیک و دردهای تیرکشنده به پا است.
پارگی‌های کوچک (Annular Tear): ترک‌های ریز در آنولوس می‌توانند آغازگر مشکلات بزرگ‌تر باشند.
چرا آنولوس فیبروزوس آسیب‌پذیر می‌شود؟
افزایش سن و کاهش آب میان‌بافتی دیسک
فشارهای مکرر ناشی از کار سنگین یا ورزش غیر اصولی
وضعیت نادرست بدن در نشستن و ایستادن
اضافه وزن
ضربه‌های ناگهانی یا تصادف
علائم آسیب به آنولوس فیبروزوس
کمردرد مداوم یا ناگهانی
درد تیرکشنده به پا یا دست (بسته به محل دیسک)
بی‌حسی یا ضعف عضلانی
محدودیت در حرکات روزمره مانند خم شدن یا نشستن طولانی
راه‌های تشخیص
پزشک برای بررسی وضعیت آنولوس از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
معاینه بالینی برای بررسی دامنه حرکتی و علائم عصبی
MRI که بهترین روش برای مشاهده لایه‌های دیسک و پارگی آنولوس است
سی‌تی اسکن در برخی موارد خاص
درمان آسیب آنولوس فیبروزوس
درمان بسته به شدت آسیب متفاوت است:
درمان‌های غیرجراحی: استراحت نسبی، داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، اصلاح سبک زندگی
تزریق داخل دیسک در موارد درد شدید اما بدون بیرون‌زدگی کامل
جراحی دیسک: زمانی که آنولوس پاره شده و هسته بر روی اعصاب فشار آورده باشد و درمان‌های غیرجراحی پاسخ نداده باشند
توصیه‌های پیشگیرانه
حفظ وزن مناسب
انجام ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات کمر و شکم
پرهیز از نشستن یا ایستادن طولانی در یک وضعیت
بلند کردن صحیح اجسام با زانوها و نه با کمر
اصلاح صندلی و میز کار برای وضعیت بدنی درست
جمع‌بندی
لایه بیرونی فیبری یا آنولوس فیبروزوس بخش کلیدی دیسک کمر است که نقش حفاظتی و حمایتی دارد. آسیب به این لایه می‌تواند آغازگر مشکلات جدی دیسک کمر باشد. با شناخت نقش حیاتی آن و رعایت اصول ساده در سبک زندگی می‌توان از بسیاری از مشکلات ستون فقرات پیشگیری کرد.
به عنوان جراح مغز و اعصاب و دیسک، توصیه من به بیماران این است که هرگونه کمردرد یا درد تیرکشنده را جدی بگیرند و پیش از پیشرفت بیماری برای بررسی دقیق به پزشک مراجعه کنند.
