✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
در این مطلب می‌خواهم به زبان ساده درباره یکی از مشکلات شایع ستون فقرات یعنی دژنراسیون دیسک توضیح بدهم. بسیاری از بیمارانم وقتی برای اولین بار این اصطلاح را می‌شنوند، دچار نگرانی می‌شوند و تصور می‌کنند که دژنراسیون دیسک حتما یک بیماری خطرناک و غیر قابل درمان است. در حالی که این مشکل بخشی طبیعی از روند پیری و تغییرات بدن است و در بسیاری از افراد با شدت‌های مختلف دیده می‌شود.
دژنراسیون دیسک چیست؟
ستون فقرات انسان از مهره‌ها و دیسک‌ها تشکیل شده است. دیسک‌ها مانند بالشتک‌های نرم بین مهره‌ها قرار دارند و نقش مهمی در جذب فشار، ایجاد انعطاف و حرکت طبیعی ستون فقرات ایفا می‌کنند. دیسک‌ها از دو بخش تشکیل شده‌اند:
بخش مرکزی نرم و ژلاتینی به نام هسته پالپوزوس
بخش خارجی محکم و فیبری به نام آنولوس فیبروزوس
با گذشت زمان و افزایش سن، دیسک‌ها به تدریج آب خود را از دست می‌دهند، انعطافشان کم می‌شود و ترک‌های ریز یا تغییرات ساختاری در آن‌ها ایجاد می‌گردد. این روند همان چیزی است که ما به آن دژنراسیون دیسک یا فرسودگی دیسک می‌گوییم.
این تغییرات می‌تواند باعث کاهش ارتفاع دیسک، کاهش توانایی جذب فشار و حتی ایجاد مشکلاتی مثل بیرون زدگی دیسک یا فشار بر ریشه‌های عصبی شود.
چرا دژنراسیون دیسک اتفاق می‌افتد؟
عوامل مختلفی در بروز و شدت دژنراسیون دیسک نقش دارند. مهم‌ترین عوامل عبارتند از:
افزایش سن: شایع‌ترین علت، روند طبیعی پیری است.
ژنتیک: برخی افراد به طور ارثی استعداد بیشتری برای فرسودگی دیسک دارند.
فعالیت‌های سنگین: بلند کردن مکرر اجسام سنگین یا فعالیت‌های بدنی سخت می‌تواند دیسک‌ها را زودتر فرسوده کند.
سبک زندگی کم‌تحرک: نشستن طولانی مدت یا ضعف عضلات اطراف ستون فقرات نیز نقش دارد.
چاقی: افزایش وزن فشار بیشتری به مهره‌ها و دیسک‌ها وارد می‌کند.
سیگار کشیدن: باعث کاهش خونرسانی به دیسک و تسریع روند تخریب می‌شود.
علائم دژنراسیون دیسک
علائم این مشکل بسته به محل دیسک و شدت آسیب می‌تواند متفاوت باشد. گاهی بیماران هیچ علامت خاصی ندارند و دژنراسیون تنها در تصویربرداری تشخیص داده می‌شود. اما در موارد علامت‌دار، نشانه‌های زیر بیشتر دیده می‌شود:
کمردرد یا گردن درد مزمن: درد معمولا در ناحیه‌ای است که دیسک درگیر شده است.
درد تیرکشنده: ممکن است درد به پاها (سیاتیک) یا بازوها منتشر شود.
خشکی و محدودیت حرکتی: بیمار احساس می‌کند ستون فقرات انعطاف قبلی را ندارد.
ضعف یا بی‌حسی اندام‌ها: اگر ریشه عصبی تحت فشار باشد، علائمی مثل گزگز یا بی‌حسی در دست یا پا ظاهر می‌شود.
بدتر شدن درد با نشستن طولانی یا خم شدن: تغییر وضعیت‌ها اغلب شدت درد را تغییر می‌دهند.
تشخیص دژنراسیون دیسک
تشخیص این مشکل بر اساس شرح حال، معاینه بالینی و تصویربرداری انجام می‌شود. به عنوان پزشک، ابتدا از بیمار درباره نوع درد، مدت زمان و شرایطی که درد را بدتر یا بهتر می‌کند سوال می‌کنم. سپس معاینه دقیق عصبی و حرکتی انجام می‌دهم.
ابزارهای تصویربرداری مهم شامل:
MRI: بهترین روش برای بررسی تغییرات دیسک و فشار بر اعصاب است.
X-ray: کاهش ارتفاع دیسک یا تغییرات استخوانی را نشان می‌دهد.
CT scan: در برخی موارد برای ارزیابی دقیق‌تر استخوان‌ها استفاده می‌شود.
درمان دژنراسیون دیسک
خبر خوب این است که اکثر بیماران با درمان‌های غیر جراحی بهبود پیدا می‌کنند. انتخاب روش درمان به شدت علائم، سن بیمار و وضعیت کلی سلامت او بستگی دارد.
درمان‌های غیر جراحی
استراحت نسبی: پرهیز از حرکات سنگین و حفظ فعالیت‌های روزمره سبک.
فیزیوتراپی: تمرینات تقویتی و کششی به بهبود انعطاف و کاهش درد کمک می‌کند.
داروها: مسکن‌ها و داروهای ضد التهاب برای کنترل درد تجویز می‌شوند.
تزریق‌های تخصصی: مثل تزریق داروی ضد التهاب در اطراف ریشه عصبی یا دیسک.
اصلاح سبک زندگی: کاهش وزن، ترک سیگار و افزایش فعالیت بدنی اصولی.
درمان جراحی
اگر علائم شدید باشد، ضعف یا بی‌حسی پیشرونده وجود داشته باشد یا درمان‌های غیر جراحی موثر نباشد، جراحی مطرح می‌شود. روش‌های جراحی می‌تواند شامل برداشتن بخش آسیب‌دیده دیسک یا در موارد خاص جایگزینی دیسک مصنوعی باشد.
پیشگیری از دژنراسیون دیسک
اگرچه نمی‌توان روند طبیعی پیری را متوقف کرد، اما می‌توان با رعایت اصولی ساده سرعت پیشرفت دژنراسیون را کاهش داد:
حفظ وزن مناسب
انجام ورزش‌های سبک مثل پیاده‌روی یا شنا
تقویت عضلات شکم و کمر
پرهیز از نشستن طولانی مدت و استفاده از صندلی مناسب
درست بلند کردن اجسام (خم کردن زانو به جای کمر)
ترک سیگار
تجربه بالینی من
در طول سال‌های طبابت، بیماران زیادی با دژنراسیون دیسک مراجعه کرده‌اند. بسیاری از آنان پس از شنیدن نام این بیماری نگران آینده خود بوده‌اند. اما با توضیح درست و اجرای درمان‌های مناسب، در بیشتر موارد توانسته‌اند زندگی عادی و بدون درد شدیدی داشته باشند. مهم‌ترین نکته این است که بیمار بداند این مشکل قابل کنترل است و مراجعه به پزشک در مراحل اولیه می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند.
جمع‌بندی
دژنراسیون دیسک به معنای فرسودگی طبیعی دیسک‌های بین مهره‌ای است که در اثر افزایش سن و عوامل دیگر ایجاد می‌شود. علائم آن می‌تواند از کمردرد ساده تا دردهای تیرکشنده و بی‌حسی اندام‌ها باشد. تشخیص به کمک معاینه و تصویربرداری انجام می‌شود و بیشتر بیماران با درمان‌های غیر جراحی بهبود پیدا می‌کنند. اصلاح سبک زندگی و مراجعه به موقع به پزشک بهترین راه پیشگیری و کنترل این مشکل است.
به عنوان یک جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، توصیه من به همه بیماران این است که هرگونه کمردرد یا گردن درد طولانی مدت را جدی بگیرند و بدون نگرانی به پزشک مراجعه کنند. تشخیص زودهنگام و درمان صحیح می‌تواند کیفیت زندگی شما را حفظ کند.
