✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
در طول سال‌های کار بالینی بارها بیماران زیادی را دیده‌ام که با درد کمر یا پا به مطب مراجعه کرده‌اند و وقتی به آن‌ها گفته‌ام مشکلشان مربوط به دیسک کمر است، اولین سوالشان این بوده که «چند نوع دیسک کمر وجود دارد؟» و «آیا همه دیسک‌ها شبیه هم هستند؟». در این مطلب تلاش می‌کنم به زبان ساده اما دقیق توضیح دهم که دیسک کمر چه انواعی دارد، چه تفاوت‌هایی بین آن‌ها وجود دارد و چرا شناخت نوع دیسک برای درمان بسیار مهم است.
دیسک کمر چیست؟
ستون فقرات انسان از تعدادی مهره تشکیل شده است که روی هم قرار گرفته‌اند. بین هر دو مهره یک بالشتک غضروفی وجود دارد که به آن «دیسک بین مهره‌ای» می‌گوییم. دیسک‌ها نقش ضربه‌گیر دارند و باعث می‌شوند فشارهای روزمره مانند راه رفتن، دویدن، خم شدن یا حتی نشستن به مهره‌ها آسیب نزند.
هر دیسک از دو بخش تشکیل شده است:
بخش مرکزی نرم و ژلاتینی که «نوکلئوس پولپوزوس» نام دارد.
بخش محیطی فیبری و محکم که «آنولوس فیبروزوس» نامیده می‌شود.
وقتی به هر دلیل این ساختار تغییر شکل دهد یا پاره شود، به آن «بیماری دیسک کمر» می‌گوییم. اما این بیماری تنها یک حالت ندارد، بلکه چند نوع مختلف دارد.
انواع دیسک کمر
۱. دیسک برجسته یا Bulging Disc
در این حالت بخش خارجی دیسک کمی ضعیف می‌شود و بخش داخلی به سمت بیرون فشار می‌آورد، اما هنوز دیسک پاره نشده است. می‌توان آن را مثل یک بادکنک نیمه بادشده تصور کرد که کمی برآمده است.
معمولا علائم خفیف یا متوسط ایجاد می‌کند.
بیشتر با کمر درد و خشکی کمر همراه است تا درد پا.
در مراحل اولیه اغلب با درمان‌های غیرجراحی مثل فیزیوتراپی، ورزش و دارو کنترل می‌شود.
۲. دیسک بیرون زده یا Herniated Disc
این همان چیزی است که بیشتر مردم به آن «دیسک کمر» می‌گویند. در این حالت بخش فیبری خارجی دیسک پاره می‌شود و قسمت ژلاتینی داخل به بیرون راه پیدا می‌کند.
معمولا باعث فشار روی ریشه عصب می‌شود.
علامت شایع آن درد سیاتیک است؛ دردی که از کمر شروع می‌شود و به پا تیر می‌کشد.
بی‌حسی، گزگز و ضعف عضلانی در پا هم ممکن است رخ دهد.
۳. دیسک دژنراتیو یا Degenerative Disc
با افزایش سن یا در اثر فشارهای مزمن، دیسک‌ها به تدریج آب خود را از دست می‌دهند و خاصیت انعطاف‌پذیری آن‌ها کاهش می‌یابد. این روند را بیماری دیسک دژنراتیو می‌نامیم.
بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال دیده می‌شود.
باعث درد مزمن کمر می‌شود که ممکن است با فعالیت تشدید شود.
در برخی موارد به تنگی کانال نخاعی منجر می‌شود.
۴. دیسک جدا شده یا Sequestered Disc
در این حالت بخشی از ماده ژلاتینی دیسک کاملا جدا می‌شود و به داخل کانال نخاعی حرکت می‌کند.
این وضعیت شدیدترین نوع فتق دیسک است.
درد بسیار شدید و ناگهانی ایجاد می‌کند.
احتمال نیاز به جراحی در این نوع دیسک بیشتر است.
۵. دیسک سیاه یا Black Disc
در تصاویر MRI گاهی مشاهده می‌کنیم که دیسک به جای حالت طبیعی روشن، به رنگ تیره درآمده است. این حالت نشانه خشکی و از دست رفتن آب دیسک است.
بیشتر علامت پیری و فرسودگی دیسک است.
ممکن است با درد یا بدون درد باشد.
گاهی پیش‌زمینه ایجاد فتق دیسک است.
۶. دیسک‌های تروماتیک
گاهی اوقات به دنبال ضربه شدید یا تصادف، دیسک دچار آسیب حاد می‌شود.
بیشتر در افراد جوان و فعال دیده می‌شود.
علائم می‌تواند ناگهانی و شدید باشد.
درمان بستگی به میزان آسیب دارد و گاهی نیاز به جراحی فوری است.
چرا شناخت نوع دیسک کمر اهمیت دارد؟
به عنوان جراح ستون فقرات، همیشه تاکید می‌کنم که درمان دیسک باید متناسب با نوع و شدت آن باشد. برای مثال:
در دیسک برجسته اغلب نیازی به جراحی نیست و با ورزش‌های تخصصی، فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی می‌توان علائم را کنترل کرد.
در دیسک بیرون زده اگر فشار زیادی به عصب وارد نشود، می‌توان با درمان‌های غیرجراحی علائم را کاهش داد. اما در موارد شدید ممکن است جراحی لازم شود.
در دیسک جدا شده معمولا شانس بهبودی خودبه‌خودی بسیار کم است و جراحی بهترین گزینه محسوب می‌شود.
شناخت دقیق نوع دیسک فقط با معاینه کامل و بررسی تصویربرداری‌هایی مانند MRI امکان‌پذیر است.
چه عواملی باعث ایجاد انواع مختلف دیسک کمر می‌شود؟
بر اساس تجربه بالینی، مهم‌ترین عوامل شامل موارد زیر هستند:
افزایش سن: شایع‌ترین علت تغییرات دژنراتیو.
نشستن یا ایستادن طولانی: به ویژه در محیط‌های کاری.
بلند کردن اجسام سنگین به شکل نادرست.
اضافه وزن: فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌کند.
ضعف عضلات کمر و شکم: که وظیفه حمایت از ستون فقرات را دارند.
ضربه‌ها و تصادفات.
ژنتیک: برخی افراد به طور ارثی مستعد مشکلات دیسک هستند.
علائم هشداردهنده دیسک کمر
هر فردی که دچار کمر درد می‌شود الزاما دیسک ندارد، اما بعضی علائم جدی هستند و باید جدی گرفته شوند:
درد کمر همراه با انتشار به پاها.
بی‌حسی یا گزگز در پاها.
ضعف عضلات پا.
بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع (علامت اورژانسی).
درد شدید و مداوم که با استراحت بهتر نمی‌شود.
در صورت مشاهده این علائم حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کرد.
روش‌های تشخیص
به عنوان پزشک، روند تشخیص را بر اساس چند مرحله انجام می‌دهیم:
شرح حال دقیق از بیمار.
معاینه عصبی و بررسی قدرت، رفلکس و حس پاها.
تصویربرداری مانند MRI یا سی‌تی اسکن.
در موارد خاص استفاده از تست‌های الکترودیاگنوستیک.
درمان انواع دیسک کمر
بسته به نوع و شدت دیسک، درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
استراحت نسبی در مراحل حاد.
داروهای ضد التهاب و مسکن.
فیزیوتراپی و ورزش‌های تخصصی.
تزریق‌های داخل ستون فقرات.
جراحی (در موارد شدید یا مقاوم به درمان).
جمع‌بندی
دیسک کمر تنها یک بیماری واحد نیست، بلکه انواع مختلفی دارد؛ از دیسک برجسته و بیرون زده گرفته تا دیسک دژنراتیو و جدا شده. شناخت این تفاوت‌ها اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان هر کدام می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان پزشک جراح مغز و اعصاب توصیه می‌کنم هرگاه دچار کمر درد شدید که بیش از چند روز طول کشید یا با علائمی مثل درد پا، بی‌حسی یا ضعف همراه بود، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید. تشخیص دقیق و درمان به موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری و نیاز به جراحی جلوگیری کند.
