✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
یکی از پرسش های پرتکراری که بیماران از من می پرسند این است که "دیسک کدام مهره ها از بقیه خطرناک تر است؟" برای پاسخ به این سوال لازم است کمی درباره ساختار ستون فقرات و وظیفه دیسک ها توضیح بدهم. سپس به طور دقیق بررسی می کنیم که بیرون زدگی یا پارگی دیسک در کدام نواحی بیشتر اهمیت دارد و چرا بعضی از آنها می توانند خطرناک تر باشند.
دیسک بین مهره ای چیست و چه نقشی دارد؟
ستون فقرات ما از ۳۳ مهره تشکیل شده است. بین بیشتر این مهره ها یک بالشتک غضروفی به نام دیسک قرار دارد. دیسک ها مانند فنر عمل می کنند و مانع از برخورد مستقیم مهره ها با هم می شوند. همچنین حرکت نرم ستون فقرات و تحمل فشار روزانه بدن بر عهده همین دیسک هاست.
هر دیسک از دو بخش تشکیل شده است:
بخش مرکزی نرم و ژله ای (نوکلئوس پولپوزوس)
وقتی بخش خارجی دچار آسیب یا پارگی شود، قسمت ژله ای به بیرون فشار می آورد که به آن بیرون زدگی یا فتق دیسک می گوییم. این بیرون زدگی می تواند روی ریشه های عصبی یا حتی نخاع فشار بیاورد و علائم مختلفی ایجاد کند.
دیسک کمر: شایع ترین و در بعضی موارد خطرناک ترین
دیسک های ناحیه کمر (مهره های کمری L1 تا L5 و مهره خاجی S1) بیشترین فشار را تحمل می کنند، چون وزن بالای بدن بر روی آنها وارد می شود.
شایع ترین دیسک هایی که دچار مشکل می شوند عبارتند از:
دیسک L4-L5
دیسک L5-S1
این دو ناحیه بیشترین حرکت و فشار را دارند. وقتی دیسک این مهره ها بیرون بزند، معمولاً به عصب سیاتیک فشار وارد می شود. علائم شامل درد تیرکشنده از کمر به پا، گزگز و بی حسی و در موارد شدید ضعف پا است.
خطرناک ترین حالت در دیسک های کمری زمانی است که بیمار دچار بی اختیاری ادرار یا مدفوع و بی حسی ناحیه اطراف اندام تناسلی شود. این وضعیت یک اورژانس جراحی به نام "سندروم دم اسب" است و باید سریعاً عمل جراحی انجام شود.
دیسک گردن: اهمیت ویژه به دلیل نزدیکی به نخاع
دیسک های گردنی بین مهره های C1 تا C7 قرار دارند. بیرون زدگی دیسک در این ناحیه می تواند به نخاع فشار بیاورد.
شایع ترین دیسک های گردنی در مهره های زیر دیده می شوند:
C5-C6
C6-C7
علائم می تواند شامل درد گردن، تیر کشیدن به شانه و بازو، بی حسی دست و حتی ضعف در بازو و انگشتان باشد.
اگر فشار دیسک بر روی نخاع شدید باشد، علائمی مانند اختلال در راه رفتن، گرفتگی پاها و حتی مشکل در کنترل ادرار و مدفوع به وجود می آید. در این شرایط نیز جراحی اورژانسی لازم است.
دیسک سینه ای: کمتر شایع ولی گاهی بسیار خطرناک
دیسک های ناحیه سینه ای (T1 تا T12) کمتر دچار بیرون زدگی می شوند، اما اگر اتفاق بیفتد می توانند بسیار جدی باشند. علت این موضوع نزدیک بودن این مهره ها به نخاع است.
بیرون زدگی دیسک در این ناحیه می تواند باعث فلج پاها یا اختلالات شدید حرکتی شود. بنابراین هرچند شیوع آن کمتر است، اما اهمیت بالینی زیادی دارد.
چه عواملی تعیین می کنند که یک دیسک خطرناک است؟
همه بیرون زدگی های دیسک به یک اندازه خطرناک نیستند. شدت خطر بستگی به این عوامل دارد:
محل دیسک: دیسک های گردنی و سینه ای به دلیل نزدیکی به نخاع حساس تر هستند.
میزان فشار بر عصب یا نخاع: هرچه فشار بیشتر باشد، احتمال آسیب دائمی هم بیشتر است.
علائم بیمار: وجود بی اختیاری ادرار یا ضعف شدید اندام ها نشان دهنده وضعیت خطرناک است.
زمان شروع علائم: علائم ناگهانی و پیشرونده اهمیت بیشتری دارند و باید سریع بررسی شوند.
چه زمانی باید سریع به پزشک مراجعه کنید؟
اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید باید بدون تأخیر به پزشک متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات مراجعه کنید:
درد شدید ناگهانی در کمر یا گردن همراه با انتشار به اندام ها
ضعف ناگهانی در دست یا پا
بی حسی در ناحیه تناسلی یا اطراف مقعد
بی اختیاری ادرار یا مدفوع
مشکل در راه رفتن یا تعادل
این موارد نشان دهنده فشار جدی دیسک بر روی اعصاب یا نخاع هستند و نیاز به بررسی فوری دارند.
روش های تشخیص
برای تشخیص دیسک های خطرناک، معاینه بالینی دقیق توسط پزشک ضروری است. در ادامه ممکن است روش های تصویربرداری مانند MRI یا در بعضی موارد سی تی اسکن توصیه شود. این تصاویر نشان می دهند که آیا دیسک روی عصب یا نخاع فشار آورده است یا خیر.
درمان دیسک های خطرناک
بسته به شدت علائم و محل دیسک، درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
درمان دارویی و استراحت نسبی برای موارد خفیف
فیزیوتراپی و ورزش های اصلاحی برای کاهش فشار بر دیسک
تزریق های تخصصی در اطراف عصب در بعضی موارد
جراحی دیسک در موارد شدید یا اورژانسی که خطر آسیب دائمی وجود دارد
هدف اصلی درمان، برداشتن فشار از روی نخاع و اعصاب و بازگرداندن عملکرد طبیعی بیمار است.
جمع بندی
پس در پاسخ به سوال "دیسک کدام مهره خطرناک است؟" باید بگویم:
دیسک های گردنی و سینه ای به دلیل مجاورت با نخاع می توانند بسیار خطرناک باشند.
در ناحیه کمر، دیسک های L4-L5 و L5-S1 بیشترین آسیب را می بینند و در صورت بروز علائم شدید، مخصوصاً بی اختیاری یا ضعف اندام، وضعیت اورژانسی محسوب می شوند.
شدت علائم و فشار وارد شده بر عصب یا نخاع، تعیین کننده میزان خطر است.
اگر دچار علائم مشکوک هستید توصیه من به عنوان یک جراح مغز و اعصاب این است که وقت را تلف نکنید و سریع به پزشک مراجعه کنید. تشخیص به موقع و درمان مناسب می تواند جلوی بسیاری از عوارض دائمی را بگیرد.
