✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
به عنوان جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، یکی از مشکلاتی که بیماران زیادی با آن به کلینیک مراجعه می کنند درد های گردن و کمر همراه با گزگز، بی حسی یا درد تیرکشنده به دست و پا است. در بسیاری از این بیماران، علت اصلی ایجاد علائم همان چیزی است که در اصطلاح پزشکی به آن استئوفیت یا زوائد استخوانی گفته می شود. زوائد استخوانی برجستگی های اضافی و غیر طبیعی در اطراف مهره ها هستند که به مرور زمان و تحت تاثیر عوامل مشخصی شکل می گیرند و می توانند با فشار به اعصاب علائم آزار دهنده ای ایجاد کنند.
در این مقاله توضیح می دهم زوائد استخوانی چگونه ایجاد می شوند، چه علائمی دارند، چگونه تشخیص داده می شوند و چه روش هایی برای درمان آنها وجود دارد. هدف من این است که بیمار یک تصویر روشن، واقعی و کاربردی از این مشکل داشته باشد تا بتواند در مسیر درمان تصمیم درستی بگیرد.
زوائد استخوانی دقیقا چیست؟
استئوفیت ها قطعات اضافی استخوان هستند که روی لبه های مهره ها، مفاصل فاست، اطراف دیسک یا در مسیر رباط های ستون فقرات تشکیل می شوند. این برجستگی ها در ابتدا کوچک هستند اما با گذشت زمان می توانند بزرگ تر شوند و به ریشه اعصاب، نخاع یا بافت های اطراف فشار بیاورند.
این مشکل همیشه نشانه بیماری خطرناک نیست، اما از نظر عملکردی میتواند باعث درد یا محدودیت حرکت شود. تشکیل استئوفیت بیشتر یک واکنش جبرانی بدن است. زمانی که یک ناحیه از ستون فقرات دچار فرسودگی، ناپایداری یا التهاب شود، بدن برای افزایش پایداری ناحیه، استخوان سازی اضافی انجام می دهد. نتیجه این فرآیند تشکیل زوائد استخوانی است.
چه عواملی باعث ایجاد زوائد استخوانی می شود؟
شایع ترین دلایل عبارتند از:
فرسایش و پیری طبیعی ستون فقرات
با افزایش سن، دیسک ها آب خود را از دست می دهند و ارتفاع آنها کم می شود. در نتیجه فشار بیشتری به مفاصل اطراف وارد می شود و بدن شروع به تشکیل استخوان اضافی می کند تا فشار را تحمل کند.
آرتروز و ساییدگی مفاصل فاست
التهاب و فرسودگی مفاصل فاست باعث می شود سطح مفاصل ناصاف شود و بدن برای ترمیم این سطح ناصاف، استئوفیت بسازد.
مشکلات دیسک
دیسک هایی که دچار بیرون زدگی، پارگی یا کاهش ارتفاع شده اند بار زیادی روی مهره و رباط ها ایجاد می کنند. این بی ثباتی یکی از محرک های اصلی تشکیل زوائد استخوانی است.
اختلالات ساختاری ستون فقرات
قوز، گودی کمر زیاد، اسکولیوز یا ناهماهنگی های مادرزادی فشار های غیر طبیعی ایجاد می کنند و احتمال ایجاد استئوفیت را بالا می برند.
حرکات تکراری و فشار طولانی مدت
فعالیت هایی مثل کار های سنگین، خم شدن های زیاد، نشستن طولانی و بد نشستن می تواند روند فرسودگی را تسریع کند.
آسیب های قدیمی ستون فقرات
شکستگی، کشیدگی شدید رباط یا ضربه های قبلی میتواند باعث بی ثباتی و در نتیجه تشکیل زوائد استخوانی شود.
زوائد استخوانی چه علائمی ایجاد می کنند؟
همه استئوفیت ها علامت ایجاد نمی کنند. اما زمانی که بزرگ می شوند یا در محل حساس قرار می گیرند، علائم زیر می تواند ظاهر شود:
درد موضعی در گردن یا کمر
این نوع درد معمولا مزمن و آزار دهنده است و با حرکت بدتر می شود.
خشکی و محدودیت حرکت
بیمار حس می کند گردن یا کمر به خوبی نمی چرخد و حرکات محدود شده است.
درد تیرکشنده به دست یا پا
وقتی استئوفیت به ریشه عصب فشار بیاورد درد از گردن به دست یا از کمر به پا تیر می کشد.
بی حسی، گزگز یا ضعف
فشار زیاد روی عصب میتواند باعث کاهش حس یا ضعف عضلات شود.
سردرد های گردنی
زوائد استخوانی گردن میتواند همراه با گرفتگی عضلات سبب سردرد های پشت سر شود.
در موارد شدید
اگر استئوفیت در ناحیه کانال نخاع قرار بگیرد و به نخاع فشار بیاورد، علائم جدی مثل اختلال راه رفتن، بی اختیاری یا ضعف شدید ایجاد می کند که نیاز به مداخله فوری دارد.
چطور تشخیص می دهیم مشکل از زوائد استخوانی است؟
تشخیص درست مهم ترین بخش درمان است. معمولاً مراحل زیر انجام می شود:
معاینه کامل
ارزیابی وضعیت درد، قدرت عضلات، حساسیت اعصاب و دامنه حرکتی ستون فقرات.
عکس ساده
در بیشتر موارد اولین بررسی، عکس ساده از گردن یا کمر است. این عکس ها اندازه و محل زوائد استخوانی را به خوبی نشان می دهند.
ام آر آی
برای بررسی فشار روی عصب یا نخاع، ام آر آی ضروری است. این تصویر دقیق ترین روش برای دیدن دیسک ها، ریشه های عصبی و محل دقیق برخورد استئوفیت با بافت های نرم است.
سی تی اسکن
برای بررسی دقیق ساختار استخوانی و زمانی که نیاز به تصمیم دقیق برای جراحی باشد، سی تی اسکن کمک کننده است.
آیا همیشه نیاز به درمان داریم؟
نه. بسیاری از زوائد استخوانی خفیف هستند و نیاز به درمان تهاجمی ندارند. درمان به شدت علائم، محل استئوفیت و فشار روی اعصاب بستگی دارد.
روش های درمان غیر جراحی
تجربه من نشان می دهد بخش زیادی از بیماران با روش های غیر جراحی بهبود پیدا می کنند.
دارو های ضد التهاب
کاهش التهاب اطراف مفاصل باعث کم شدن درد می شود.
فیزیوتراپی هدفمند
تمرین های اصلاحی برای کاهش فشار روی ستون فقرات نقش مهمی دارد.
اصلاح وضعیت بدنی
یادگیری طرز صحیح نشستن، راه رفتن و خوابیدن برای کنترل علائم ضروری است.
تزریق های تخصصی
در مواردی که درد شدید باشد میتوان از تزریق های اپیدورال یا بلاک عصبی کمک گرفت که التهاب و درد را برای چند ماه کاهش می دهد.
کاهش وزن
در موارد اضافه وزن، کاهش فشار روی ستون فقرات علائم را کمتر می کند.
فعالیت کنترل شده
اجتناب از کار های سنگین و حرکات تحریک کننده برای کنترل علائم اهمیت دارد.
چه زمانی جراحی توصیه می شود؟
وقتی استئوفیت به حدی رشد کرده باشد که به عصب یا نخاع فشار قابل توجه وارد کند و با درمان های غیر جراحی علائم کنترل نشود، جراحی بهترین انتخاب است. موارد زیر نشانه های اصلی نیاز به جراحی است:
درد شدید و مداوم که زندگی روزمره را مختل کرده
بی حسی یا ضعف که در حال پیشرفت است
فشار روی نخاع یا خطر آسیب عصبی
عدم پاسخ به درمان غیر جراحی طی چند ماه
جراحی معمولا شامل برداشتن زوائد استخوانی و آزادسازی عصب است. در برخی موارد که بی ثباتی وجود دارد، فیوژن یا تثبیت مهره ها نیز انجام می شود.
آیا میتوان از تشکیل زوائد استخوانی پیشگیری کرد؟
بله، با رعایت چند اصل ساده میتوان احتمال ایجاد یا پیشرفت آنها را کم کرد:
حفظ وزن مناسب
تقویت عضلات مرکزی
وضعیت بدنی صحیح
پرهیز از نشستن طولانی
بلند کردن اصولی اجسام
فعالیت ورزشی منظم
درمان به موقع مشکلات دیسک یا آسیب های ستون فقرات
جمع بندی
زوائد استخوانی یا استئوفیت پاسخ بدن به فرسودگی، التهاب یا بی ثباتی ستون فقرات است. این زوائد همیشه خطرناک نیستند، اما اگر در محل حساس ایجاد شوند میتوانند روی اعصاب فشار بیاورند و موجب درد، بی حسی یا محدودیت حرکت شوند. تشخیص دقیق و انتخاب درمان مناسب در کنترل علائم نقش اساسی دارد. بسیاری از بیماران با روش های غیر جراحی بهبود پیدا می کنند و تنها درصد کمی نیاز به عمل دارند.
