✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
در این مطلب می‌خواهم به زبان ساده درباره یکی از مشکلات شایع ستون فقرات یعنی انحراف یا همان اسکولیوز صحبت کنم و توضیح بدهم که ورزش چه نقشی در بهبود این وضعیت دارد. بسیاری از بیماران من در ویزیت‌های روزانه این سوال را مطرح می‌کنند که "آیا ورزش می‌تواند انحراف ستون فقرات را درمان کند؟" یا "چه ورزش‌هایی برای انحراف ستون فقرات مناسب است؟". در ادامه تلاش می‌کنم پاسخی علمی، کاربردی و روشن به این سوال‌ها بدهم.
انحراف ستون فقرات چیست؟
انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز به حالتی گفته می‌شود که ستون فقرات به جای اینکه مستقیم و عمود باشد، به شکل C یا S در یک یا چند بخش خم می‌شود. این تغییر شکل می‌تواند خفیف یا شدید باشد. در موارد خفیف، بیمار ممکن است فقط کمی عدم تقارن در شانه‌ها یا کتف‌ها داشته باشد، اما در موارد شدید، حتی ظاهر بدن و عملکرد ریه‌ها و قلب هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
آیا ورزش می‌تواند انحراف ستون فقرات را درمان کند؟
باید تاکید کنم که ورزش به تنهایی درمان کامل انحراف ستون فقرات نیست. شدت انحراف، سن بیمار و علت ایجاد آن نقش زیادی در نوع درمان دارند. در موارد خفیف، ورزش می‌تواند به تقویت عضلات اطراف ستون فقرات، بهبود وضعیت بدن و کاهش درد کمک کند. در کودکان و نوجوانانی که انحراف در مراحل ابتدایی تشخیص داده می‌شود، ورزش در کنار بریس می‌تواند روند پیشرفت بیماری را کندتر کند. اما در موارد شدید، معمولا نیاز به جراحی وجود دارد و ورزش بیشتر به عنوان مکمل بعد از درمان عمل می‌کند.
اهداف ورزش در بیماران مبتلا به انحراف ستون فقرات
ورزش برای این بیماران چند هدف مهم دارد:
تقویت عضلات اطراف ستون فقرات برای حمایت بهتر از مهره‌ها
بهبود وضعیت بدن و اصلاح نحوه نشستن و ایستادن
کاهش درد و خشکی عضلات
افزایش انعطاف پذیری
پیشگیری از پیشرفت بیشتر انحراف در موارد خفیف
ورزش‌های مناسب برای انحراف ستون فقرات
انتخاب ورزش مناسب باید با مشورت پزشک یا فیزیوتراپیست انجام شود. در ادامه مهم‌ترین تمرین‌ها و فعالیت‌های مفید را توضیح می‌دهم:
1. تمرینات کششی
تمرینات کششی کمک می‌کند تا عضلات کوتاه شده آزاد شوند و دامنه حرکت مفاصل بیشتر شود. برای مثال:
کشش به طرفین در حالت ایستاده
کشش گربه و شتر در حالت چهار دست و پا
کشش عضلات همسترینگ در حالت نشسته
2. تمرینات تقویتی
تقویت عضلات اطراف ستون فقرات و شکم بسیار مهم است. این عضلات به عنوان کمربند طبیعی بدن عمل می‌کنند. تمرین‌های پیشنهادی:
پلانک در زمان کوتاه و کنترل شده
بالا آوردن پاها در حالت خوابیده به پشت
تمرین "سوپرمن" در حالت دمر با بالا آوردن دست‌ها و پاها
3. ورزش‌های اصلاحی تنفس
در بیماران با انحراف شدید، قفسه سینه تحت فشار قرار می‌گیرد. تمرین‌های تنفسی می‌تواند به بهبود عملکرد ریه‌ها کمک کند. تمرکز بر تنفس عمیق شکمی و قفسه سینه‌ای توصیه می‌شود.
4. ورزش‌های هوازی سبک
ورزش‌های هوازی مثل پیاده‌روی، شنا و دوچرخه ثابت به بهبود گردش خون و کاهش درد کمک می‌کنند. شنا به ویژه یکی از بهترین گزینه‌هاست زیرا فشار روی ستون فقرات را کم می‌کند و عضلات به طور متوازن درگیر می‌شوند.
5. یوگا و پیلاتس
برخی از حرکات یوگا و پیلاتس برای بهبود تعادل، انعطاف و تقویت عضلات بسیار مفید هستند. البته باید تحت نظر مربی آشنا با مشکلات ستون فقرات انجام شوند.
ورزش‌هایی که باید با احتیاط انجام شوند
بعضی حرکات ورزشی برای بیماران با انحراف ستون فقرات مناسب نیستند و ممکن است فشار بیشتری بر مهره‌ها وارد کنند. مثلا:
وزنه برداری سنگین بدون نظر پزشک
حرکات پیچشی شدید ستون فقرات
دویدن طولانی و پرشی روی سطوح سخت
این حرکات می‌توانند باعث افزایش درد و حتی تشدید انحراف شوند.
ورزش برای کودکان و نوجوانان مبتلا به انحراف ستون فقرات
از آنجایی که اسکولیوز اغلب در دوران رشد تشخیص داده می‌شود، ورزش برای کودکان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد. در این سنین:
باید تمرین‌ها ساده و سرگرم کننده باشند.
بریس در کنار ورزش بیشترین تاثیر را دارد.
پیگیری منظم با پزشک ضروری است تا مطمئن شویم انحراف بدتر نمی‌شود.
ورزش برای بزرگسالان با انحراف ستون فقرات
در بزرگسالان، انحراف ستون فقرات معمولا با درد مزمن و محدودیت حرکتی همراه است. ورزش در این سنین به هدف کاهش درد، بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری از خشکی عضلات توصیه می‌شود. تمرین‌های سبک و منظم موثرتر از ورزش‌های سنگین و پراکنده هستند.
نقش فیزیوتراپی در کنار ورزش
فیزیوتراپیست می‌تواند با طراحی یک برنامه تمرینی اختصاصی، حرکات مناسب با نوع و شدت انحراف را به بیمار آموزش دهد. همچنین استفاده از تکنیک‌هایی مثل تحریک الکتریکی و ماساژ درمانی به کاهش درد کمک می‌کند.
تجربه من به عنوان جراح ستون فقرات
در سال‌های کاری‌ام بارها دیده‌ام که بیمارانی با انحراف خفیف ستون فقرات تنها با ورزش منظم و پیگیری مناسب توانسته‌اند از پیشرفت مشکل خود جلوگیری کنند. در مقابل، بیمارانی که ورزش را جدی نگرفتند یا حرکات اشتباه انجام دادند، دچار پیشرفت انحراف یا دردهای بیشتر شدند. بنابراین انتخاب ورزش مناسب و اجرای صحیح آن زیر نظر متخصص، اهمیت بسیار زیادی دارد.
چه زمانی نیاز به جراحی وجود دارد؟
اگر انحراف ستون فقرات شدید باشد، یا با مشکلاتی مثل اختلال در تنفس، درد شدید و اختلال در کار قلب همراه شود، ورزش به تنهایی کافی نیست. در این شرایط معمولا جراحی برای اصلاح انحراف توصیه می‌شود. بعد از جراحی نیز ورزش به عنوان بخشی از توانبخشی ضروری است.
نتیجه گیری
ورزش نقش مهمی در مدیریت انحراف ستون فقرات دارد، اما جایگزین درمان اصلی در موارد شدید نیست. ورزش صحیح می‌تواند باعث کاهش درد، بهبود عملکرد، پیشگیری از پیشرفت بیماری و افزایش کیفیت زندگی شود. توصیه من به بیماران این است که قبل از شروع هر نوع ورزشی با پزشک یا فیزیوتراپیست مشورت کنند و از انجام حرکات سنگین و غیر اصولی پرهیز نمایند.
