✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
من به عنوان جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، در طول سالها فعالیت بالینی با هزاران بیمار مبتلا به درد سیاتیک مواجه شدهام. یکی از پرتکرارترین سوالاتی که بیماران میپرسند این است که اصلا سیاتیک چطور به وجود میآید و چرا ناگهان چنین دردی در پا یا کمر ایجاد میشود. پاسخ این سؤال ساده نیست، اما اگر مکانیسم آن را درست بشناسید، مسیر درمان و پیشگیری برایتان شفافتر میشود.
سیاتیک در واقع یک بیماری مستقل نیست، بلکه مجموعهای از علائم است که به دلیل تحریک، فشار یا التهاب عصب سیاتیک ایجاد میشود. عصب سیاتیک بلندترین و ضخیمترین عصب بدن است که از ناحیه پایین ستون فقرات شروع میشود، از لگن عبور میکند و تا پشت ران، ساق و گاهی کف پا ادامه دارد. هر عاملی که در مسیر این عصب اختلال ایجاد کند، میتواند منجر به درد سیاتیکی شود.
عصب سیاتیک دقیقا کجاست و چه کاری انجام میدهد
عصب سیاتیک از ریشههای عصبی L4، L5، S1، S2 و S3 در ستون فقرات کمری و خاجی تشکیل میشود. این عصب مسئول انتقال پیامهای حرکتی و حسی به بخش بزرگی از اندام تحتانی است. به همین دلیل وقتی تحت فشار قرار میگیرد، فرد ممکن است درد، گزگز، بیحسی، سوزش یا حتی ضعف عضلانی را تجربه کند.
نکته مهم این است که درد سیاتیک معمولا یک طرفه است، اما در موارد خاص ممکن است دوطرفه هم باشد. شدت آن میتواند از یک ناراحتی خفیف تا درد شدید و ناتوان کننده متغیر باشد.
سیاتیک چگونه شروع میشود
در اغلب موارد، سیاتیک زمانی آغاز میشود که فضای طبیعی اطراف ریشههای عصبی تنگ شود یا ساختاری به عصب فشار وارد کند. این فشار میتواند ناگهانی یا تدریجی باشد. در بسیاری از بیماران، روند ایجاد سیاتیک ماهها یا حتی سالها قبل از بروز درد شروع شده است اما فرد متوجه آن نبوده است.
مهمترین مکانیزمها عبارتند از:
فشار مکانیکی مستقیم روی عصب
التهاب اطراف ریشه عصبی
کاهش خونرسانی به عصب
ترکیبی از عوامل بالا
شایعترین علتهای ایجاد سیاتیک
دیسک کمر
شایعترین علت سیاتیک، بیرونزدگی یا فتق دیسک بین مهرهای است. دیسک مانند یک بالشتک بین مهرهها عمل میکند. وقتی دیواره دیسک ضعیف میشود یا پاره میشود، ماده ژلهای داخل آن بیرون میزند و به ریشه عصب فشار میآورد. این فشار میتواند باعث درد تیرکشنده از کمر به پا شود.
تنگی کانال نخاعی
با افزایش سن یا به دلیل تغییرات دژنراتیو، کانال نخاعی ممکن است تنگ شود. این تنگی باعث فشار مزمن روی ریشههای عصبی میشود و یکی از علل شایع سیاتیک در سنین بالاتر است.
لغزش مهرهها
در برخی افراد، یک مهره نسبت به مهره زیرین خود جابهجا میشود. این وضعیت که به آن اسپوندیلولیستزیس گفته میشود، میتواند مسیر عصب را تنگ کرده و درد سیاتیکی ایجاد کند.
اسپاسم یا التهاب عضلات عمقی لگن
گاهی منشأ سیاتیک از ستون فقرات نیست. عضله پیریفورمیس که در عمق لگن قرار دارد، در صورت اسپاسم میتواند به عصب سیاتیک فشار بیاورد. این حالت به سندرم پیریفورمیس معروف است.
تومورها یا ضایعات نادر
در موارد نادر، تودهها، عفونتها یا ضایعات استخوانی میتوانند باعث فشار بر عصب شوند. این موارد نیاز به بررسی دقیق تصویربرداری دارند.
چه عواملی احتمال بروز سیاتیک را بیشتر میکنند
برخی عوامل باعث میشوند فرد بیشتر مستعد ابتلا به سیاتیک شود، از جمله:
نشستن طولانیمدت و سبک زندگی کمتحرک
اضافه وزن و چاقی
بلند کردن اجسام سنگین به روش نادرست
ضعف عضلات مرکزی بدن
مشاغلی که با خم شدن مکرر یا لرزش همراه هستند
سیگار کشیدن که باعث کاهش خونرسانی به دیسکها میشود
سیاتیک چگونه درد ایجاد میکند
درد سیاتیک صرفا به دلیل فشار مکانیکی نیست. وقتی عصب تحریک میشود، واکنش التهابی اطراف آن شکل میگیرد. این التهاب باعث حساس شدن عصب و انتقال سیگنالهای دردناک به مغز میشود. به همین دلیل گاهی حتی فشار کم هم میتواند درد شدید ایجاد کند.
در برخی بیماران درد به صورت تیرکشنده از کمر به باسن و پشت ران میرود. در برخی دیگر درد بیشتر به صورت سوزش، گزگز یا بیحسی است. گاهی ضعف عضلانی هم دیده میشود که علامت مهمتری محسوب میشود.
آیا هر کمردردی سیاتیک است
خیر. بسیاری از دردهای کمری منشا عضلانی یا مفصلی دارند و ارتباطی با عصب سیاتیک ندارند. تفاوت اصلی در مسیر درد است. در سیاتیک درد معمولا از کمر شروع شده و به سمت پا انتشار پیدا میکند، در حالی که کمردردهای ساده معمولا محدود به ناحیه کمر هستند.
نقش تصویربرداری در تشخیص علت سیاتیک
برای تشخیص دقیق علت سیاتیک، معاینه بالینی مهمترین قدم است. اما در صورت لزوم از روشهایی مثل MRI استفاده میشود. MRI به پزشک کمک میکند وضعیت دیسکها، ریشههای عصبی، کانال نخاعی و بافتهای اطراف را با دقت بررسی کند.
در بسیاری از موارد، بدون نیاز به جراحی و تنها با درمانهای غیرجراحی میتوان علائم را کنترل کرد، به شرطی که تشخیص درست و به موقع انجام شود.
آیا همه سیاتیکها نیاز به جراحی دارند
خیر. بخش بزرگی از بیماران با درمانهای غیرجراحی بهبود پیدا میکنند. جراحی زمانی مطرح میشود که درد شدید و مقاوم به درمان باشد، یا علائم عصبی پیشرونده مانند ضعف عضلانی یا بیاختیاری ایجاد شود.
در تجربه بالینی من، انتخاب درست زمان جراحی بسیار مهمتر از خود جراحی است. نه تعجیل و نه تعلل، هیچکدام به نفع بیمار نیست.
نقش سبک زندگی در ایجاد یا تشدید سیاتیک
سبک زندگی نقش بسیار مهمی در بروز یا کنترل سیاتیک دارد. نشستن طولانی، کمتحرکی، اضافه وزن، وضعیت بد نشستن و حتی استرس مزمن میتوانند روند بیماری را تشدید کنند. اصلاح این عوامل در بسیاری از موارد باعث کاهش قابل توجه درد میشود.
جمعبندی از نگاه یک پزشک
سیاتیک یک بیماری ساده یا گذرا نیست، اما در اغلب موارد قابل کنترل و درمان است. مهمترین نکته شناخت درست علت درد و پرهیز از درمانهای خودسرانه است. هر فردی که دچار درد تیرکشنده پا میشود، باید به صورت اصولی بررسی شود تا علت اصلی مشخص شود. درمان موفق زمانی اتفاق میافتد که بر اساس تشخیص دقیق، برنامه درمانی متناسب با شرایط هر فرد طراحی شود.
اگر درد سیاتیک به موقع و درست بررسی شود، در بسیاری از موارد میتوان بدون جراحی به بهبود قابل توجه رسید. اما بیتوجهی، خوددرمانی یا تأخیر در مراجعه به پزشک میتواند روند بیماری را پیچیدهتر کند.
