سیاتیک یکی از شایع ترین دلایل دردهای تیرکشنده پا است که بسیاری از بیماران با آن به متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات مراجعه می کنند. یکی از پرتکرارترین سوال ها این است که سیاتیک کدام سمت بدن را درگیر می کند؟ پای راست یا پای چپ؟ یا ممکن است هر دو سمت همزمان دچار سیاتیک شوند؟
در این مطلب تلاش کرده ام با زبان ساده اما دقیق پزشکی، پاسخ روشن و کاربردی به این سوال بدهم تا بیمار بتواند علائم خود را بهتر بشناسد و تصمیم درمانی آگاهانه تری بگیرد.
 

سیاتیک چیست و چرا اهمیت دارد؟

سیاتیک نام یک بیماری خاص نیست، بلکه به مجموعه ای از علائم گفته می شود که در اثر تحریک یا فشار روی عصب سیاتیک ایجاد می شود. عصب سیاتیک بزرگترین و قطورترین عصب بدن است که از ناحیه کمر شروع می شود، از باسن عبور می کند و تا پشت ران، ساق و کف پا ادامه دارد.

وقتی این عصب در هر نقطه ای از مسیر خود تحت فشار قرار بگیرد، درد، گزگز، بی حسی یا ضعف عضلانی ایجاد می شود که به آن درد سیاتیکی می گوییم.

عصب سیاتیک از کجا می آید؟

ریشه های عصب سیاتیک از مهره های کمری پایین و مهره های خاجی تشکیل می شوند. این ریشه ها در دو طرف ستون فقرات وجود دارند. به همین دلیل، از نظر آناتومیک امکان درگیری سمت راست یا چپ به صورت جداگانه وجود دارد.

این نکته کلیدی است که سمت درگیر سیاتیک مستقیما به محل فشار روی ریشه عصبی مربوط می شود، نه به خود پا.

سیاتیک پای راست است یا پای چپ؟

پاسخ کوتاه و دقیق این است
سیاتیک می تواند در پای راست، پای چپ یا در موارد خاص در هر دو پا ایجاد شود.

در اغلب بیماران، سیاتیک یک طرفه است. یعنی یا پای راست درد می گیرد یا پای چپ. این موضوع معمولا به دلیل دیسک کمر یک طرفه یا فشار نامتقارن روی ریشه عصبی رخ می دهد.

اگر بیرون زدگی دیسک به سمت راست باشد، علائم در پای راست ظاهر می شود. اگر بیرون زدگی به سمت چپ باشد، علائم در پای چپ دیده می شود.

چرا بیشتر بیماران فقط یک سمت درد دارند؟

در بیشتر موارد، دیسک کمر یا تنگی کانال نخاعی به صورت نامتقارن ایجاد می شود. یعنی فشار روی یک ریشه عصبی بیشتر از سمت دیگر است. به همین دلیل مغز پیام درد را فقط از یک پا دریافت می کند.

از نظر بالینی، سیاتیک یک طرفه شایع تر، قابل تشخیص تر و معمولا درمان پذیرتر از سیاتیک دو طرفه است.

آیا سیاتیک دو طرفه هم وجود دارد؟

بله، اما کمتر شایع است و اهمیت بیشتری دارد.
سیاتیک دو طرفه زمانی رخ می دهد که هر دو ریشه عصبی تحت فشار قرار بگیرند. این وضعیت ممکن است در شرایط زیر دیده شود:

• دیسک کمر مرکزی و بزرگ

• تنگی شدید کانال نخاعی

• لغزش مهره ها

• برخی بیماری های التهابی یا تومورها

در این حالت بیمار ممکن است همزمان در هر دو پا درد، بی حسی یا ضعف داشته باشد. این وضعیت نیازمند بررسی دقیق تر و گاهی اقدام درمانی سریع تر است.

درد سیاتیک دقیقا در کدام مسیر پخش می شود؟

یکی از راه های تشخیص سمت سیاتیک، توجه به مسیر انتشار درد است. درد سیاتیکی معمولا از کمر یا باسن شروع می شود و به صورت خطی به سمت پایین حرکت می کند.

درگیری سمت راست معمولا به شکل زیر است:

• درد یا سوزش در باسن راست

• انتشار به پشت ران راست

• ادامه درد به ساق و گاهی کف پای راست

درگیری سمت چپ نیز همین الگو را در سمت چپ بدن دارد.

اگر درد فقط در زانو یا فقط در ساق باشد، لزوما سیاتیک نیست و باید علل دیگر هم بررسی شود.

آیا محل دیسک با سمت درد ارتباط مستقیم دارد؟

بله، ارتباط مستقیم و قابل پیش بینی وجود دارد.
برای مثال:

• دیسک بین مهره های L4 و L5 معمولا باعث درد در مسیر خاصی از ران و ساق می شود.

• دیسک بین L5 و S1 بیشتر درد را به پشت ساق و کف پا می فرستد.

سمتی که دیسک بیرون زده، همان سمتی است که علائم ظاهر می شوند. به همین دلیل تصویربرداری MRI نقش مهمی در تعیین سمت و شدت درگیری دارد.

آیا همیشه درد پا به معنای سیاتیک است؟

خیر. این یک اشتباه رایج است.
هر درد پایی سیاتیک نیست. دردهای عضلانی، مشکلات مفصل ران، زانو، گرفتگی عضلات یا حتی مشکلات عروقی می توانند درد پا ایجاد کنند.

سیاتیک ویژگی های مشخصی دارد:

• درد تیرکشنده و عمقی

• تشدید درد با نشستن طولانی، سرفه یا عطسه

• انتشار درد از بالا به پایین

• همراهی با گزگز یا بی حسی

تشخیص قطعی فقط با شرح حال دقیق، معاینه عصبی و در صورت نیاز تصویربرداری امکان پذیر است.

آیا سمت سیاتیک روی درمان تاثیر دارد؟

از نظر اصول درمان، تفاوتی بین سیاتیک راست و چپ وجود ندارد. آنچه مهم است، علت زمینه ای سیاتیک است نه سمت آن.

اما از نظر برنامه درمانی، دانستن سمت درگیر به پزشک کمک می کند:

• تمرین های فیزیوتراپی دقیق تر تجویز شود

• تزریق های هدفمند انجام شود

• در صورت نیاز به جراحی، مسیر دسترسی دقیق انتخاب شود

چه زمانی سیاتیک خطرناک تلقی می شود؟

در هر سمتی که باشد، اگر سیاتیک با علائم زیر همراه شود، نیاز به مراجعه فوری دارد:

• ضعف پیشرونده پا

• بی حسی گسترده یا از دست رفتن حس

• اختلال در کنترل ادرار یا مدفوع

• درد بسیار شدید و غیرقابل تحمل

این علائم می توانند نشانه فشار شدید روی اعصاب باشند.

جمع بندی از نگاه پزشک

سیاتیک محدود به یک سمت خاص از بدن نیست.
سیاتیک می تواند پای راست، پای چپ یا در موارد خاص هر دو پا را درگیر کند. سمت درگیری کاملا به محل فشار روی عصب سیاتیک بستگی دارد.

تشخیص دقیق سمت و علت سیاتیک، نیازمند بررسی تخصصی است و درمان موفق زمانی اتفاق می افتد که علت اصلی به درستی شناسایی شود، نه صرفا کنترل درد.

اگر درد پا دارید، خوددرمانی یا تشخیص های اینترنتی می تواند باعث تاخیر در درمان صحیح شود. بررسی بالینی و تشخیص علمی، مسیر درست درمان را مشخص می کند.