✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
 

به عنوان یک جراح مغز و اعصاب و فوق تخصص ستون فقرات، هر روز با بیمارانی روبه رو می شوم که با درد پا یا کمر مراجعه می کنند و نمی دانند آیا مشکل آنها سیاتیک است یا یک درد معمولی عضلانی. تشخیص صحیح بسیار مهم است، چون درد سیاتیک معمولا نشانه فشرده شدن عصب سیاتیک است و اگر دیر درمان شود ممکن است باعث ضعف عضلانی یا بی حسی پایدار شود. این مطلب راهنمایی عملی و قابل اعتماد برای کسانی است که می خواهند بدانند آیا دچار سیاتیک شده اند یا خیر.
 

سیاتیک چیست و چرا ایجاد می شود؟

سیاتیک به دردی گفته می شود که در مسیر عصب سیاتیک حرکت می کند. این عصب از کمر شروع می شود، از باسن و پشت ران عبور می کند و تا ساق پا و کف پا ادامه دارد. مهم ترین علت درگیری این عصب بیرون زدگی یا پارگی دیسک کمر است، اما دلایل دیگری مثل تنگی کانال نخاع، آرتروز مهره ها، اسپاسم شدید عضلات باسن یا ضربه نیز می توانند باعث تحریک یا فشردگی عصب شوند.

سیاتیک یک بیماری مستقل نیست بلکه یک علامت است. یعنی باید علت اصلی آن مشخص و درمان شود.

نشانه های اصلی که نشان می دهد ممکن است سیاتیک داشته باشید

نشانه های سیاتیک معمولا الگوهای مشخصی دارند که با بررسی آنها می توان احتمال درگیری عصب را تشخیص داد. مهم ترین نشانه ها شامل موارد زیر هستند:

دردی که از کمر به پا تیر می کشد
مهم ترین علامت سیاتیک درد تیرکشنده است. اگر درد شما از قسمت پایین کمر شروع می شود و یک مسیر خطی به باسن، پشت ران، ساق یا حتی تا انگشتان پا ادامه پیدا می کند، احتمال سیاتیک بسیار بالاتر است. این درد معمولا یک طرفه است.

درد با نشستن یا خم شدن بدتر می شود
بسیاری از بیماران می گویند هنگام نشستن طولانی مدت یا خم شدن به جلو درد آنها تشدید می شود. این حالت ها فشار بیشتری به دیسک و ریشه عصب وارد می کنند.

بی حسی یا مور مور در مسیر عصب
اگر احساس گزگز، بی حسی یا کاهش حس در بخشی از پا دارید، به خصوص اگر این حس ها در مسیر مشخصی مثل پشت ران یا کنار ساق باشد، این علامت نشان می دهد که ریشه عصب تحت فشار است.

ضعف عضلانی
گاهی بیمار متوجه می شود که نمی تواند روی پاشنه یا روی پنجه خوب راه برود. این علامت نشان دهنده آسیب عملکردی عصب است و نیاز به بررسی فوری دارد.

دردی که با سرفه یا عطسه بدتر می شود
افزایش فشار داخل شکم هنگام سرفه یا عطسه می تواند درد سیاتیک را تشدید کند، زیرا این فشار مستقیما روی ریشه عصب اعمال می شود.

درد یک طرفه
اگر درد فقط در یک پا ایجاد شده و الگوی مشخصی دارد، این الگو بیشتر با سیاتیک همخوانی دارد تا دردهای عضلانی.

چه زمانی درد پا سیاتیک نیست؟

همه دردهای پا و کمر به معنای سیاتیک نیستند. موارد زیر معمولا نشانه سیاتیک نیستند و علت دیگری دارند:

درد مبهم در هر دو پا بدون تیر کشیدن مشخص
دردی که با ماساژ برطرف می شود
درد فقط در زانو بدون انتشار از کمر
دردی که با فعالیت ورزشی ناگهانی ایجاد شده و با استراحت کم می شود
در این موارد احتمال درگیری عضلات، رباط ها یا مفاصل بیشتر است.

آزمایش های ساده خانگی برای بررسی احتمال سیاتیک

توجه کنید که این آزمایش ها جایگزین تشخیص پزشکی نیستند، اما کمک می کنند بهتر بفهمید احتمال درگیری عصب چقدر است.

آزمایش بالا آوردن پا
روی کمر دراز بکشید و پای دردناک را بدون خم کردن زانو بالا ببرید.
اگر هنگام بالا آوردن پا درد تیرکشنده از پشت پا احساس کردید، این حالت اغلب نشانه تحریک عصب سیاتیک است.

بررسی حس پوست
با نوک انگشت یا یک دستمال سطح پوست پا را لمس کنید.
اگر در قسمتی حس شما کمتر، مبهم یا مور مور بود، این حالت می تواند نشان دهنده آسیب عصب باشد.

بررسی قدرت عضلات
روی پاشنه ها و سپس روی پنجه پا راه بروید.
اگر یک پا ضعیف تر از دیگری بود، باید سریع تر به پزشک مراجعه کنید.

چه علائمی هشدار دهنده هستند؟

برخی علائم نشان می دهند که آسیب عصب جدی تر است و باید فورا به متخصص مراجعه کنید:

بی اختیاری ادرار یا مدفوع
ضعف شدید پا
بی حسی کامل در ناحیه باسن یا کف پا
درد بسیار شدید که شب ها شما را بیدار می کند
در این شرایط احتمال وجود فشار جدی روی نخاع یا ریشه عصب مطرح است.

چگونه پزشک تشخیص قطعی می دهد؟

تشخیص سیاتیک بر اساس ترکیبی از معاینه بالینی دقیق و روش های تصویربرداری انجام می شود. در مطب ابتدا مسیر درد، محل بی حسی، قدرت عضلات و انعکاس ها بررسی می شود. سپس در صورت نیاز MRI درخواست می شود تا میزان بیرون زدگی دیسک یا تنگی کانال مشخص شود.

نکته مهم این است که همه بیرون زدگی های دیسک سیاتیک ایجاد نمی کنند. تصویر MRI باید با علائم بیمار کاملا هماهنگ باشد. این موضوع فقط با تجربه پزشک قابل تشخیص است.

آیا سیاتیک همیشه نیاز به جراحی دارد؟

خیر. بسیاری از بیماران با درمان های غیر جراحی بهبود پیدا می کنند. معمولا درمان های اولیه شامل موارد زیر است:

داروهای ضد التهاب و شل کننده عضلات
فیزیوتراپی تخصصی
تمرین های کنترل شده برای کاهش فشار از روی عصب
اصلاح وضعیت نشستن و خوابیدن
تزریق های تخصصی اپیدورال در موارد خاص
اگر بعد از چند هفته درمان مناسب، درد سیاتیک ادامه پیدا کند یا ضعف عضلانی ایجاد شود، آن زمان جراحی مطرح می شود. تصمیم برای جراحی باید دقیق، منطقی و بر اساس استانداردهای علمی انجام شود.

چطور بفهمیم زمان مراجعه به متخصص رسیده است؟

اگر هر یک از موارد زیر را دارید بهتر است توسط جراح مغز و اعصاب بررسی شوید:

دردی که بیش از یک هفته ادامه داشته باشد
درد پا که از کمر شروع شده و به سمت پایین تیر بکشد
بی حسی یا گزگز پا
ضعف در انگشتان یا ساق
دردی که بعد از سرفه، عطسه یا نشستن بدتر شود
در این شرایط احتمال فشار روی عصب وجود دارد و تشخیص زودهنگام بهترین نتیجه درمان را رقم می زند.

جمع بندی

برای تشخیص اینکه آیا سیاتیک دارید یا خیر باید به الگوی درد، مسیر آن، وجود بی حسی یا ضعف عضلانی و عوامل تشدید کننده توجه کنید. تجربه کلینیکی من نشان می دهد بیمارانی که زودتر مراجعه می کنند معمولا با درمان های غیر جراحی بهبود پیدا می کنند و نیاز به جراحی کاهش می یابد. شناخت علائم هشدار دهنده و مراجعه به موقع مهم ترین اقدام برای جلوگیری از آسیب دائمی عصب است.