✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
به عنوان یک جراح مغز و اعصاب و کسی که هر روز با بیماران مبتلا به کمردرد، درد سیاتیک و بیرون زدگی دیسک روبه رو می شوم، یکی از پرتکرار ترین سوالاتی که می شنوم این است که سیاتیک چیست و چه تفاوتی با دیسک کمر دارد. بسیاری از بیماران این دو اصطلاح را به جای هم استفاده می کنند، در حالی که از نگاه پزشکی این دو مفهوم کاملا متفاوت هستند و اشتباه گرفتن آنها باعث تشخیص نادرست، تعویق درمان و گاهی بدتر شدن درد می شود.
در این مطلب سعی می کنم به ساده ترین شکل ممکن توضیح بدهم که دیسک کمر چیست، سیاتیک چیست و دقیقا چه ارتباط و چه تفاوتی با هم دارند. هدف این است که مخاطب عادی بتواند به وضوح درک کند مشکلش از کدام دسته است و چه زمانی باید به پزشک متخصص مراجعه کند.
دیسک کمر چیست؟
در ستون فقرات ما بین هر دو مهره یک ساختار غضروفی قرار دارد که به آن دیسک می گوییم. دیسک مانند یک ضربه گیر طبیعی عمل می کند و اجازه می دهد ستون فقرات فشار ها و حرکات روزمره را تحمل کند. با بالا رفتن سن، نشستن های طولانی، فعالیت های سنگین، بد نشستن، چاقی یا حتی عوامل ژنتیکی، ممکن است دیسک دچار آسیب شود.
آسیب دیسک سه مرحله رایج دارد:
برجستگی دیسک
دیسک کمی از جای خود بیرون می زند اما پارگی جدی وجود ندارد.بیرون زدگی دیسک
دیسک بیشتر جابه جا می شود و به ریشه عصب فشار وارد می کند.فتق یا پارگی دیسک
جدی ترین حالت که در آن دیسک پاره می شود و ماده داخلی آن خارج شده و به ریشه عصب برخورد می کند.
علائم دیسک کمر بسته به شدت آن می تواند شامل کمردرد، محدودیت حرکتی، انتشار درد به پا، گزگز یا بی حسی باشد. اما نکته مهم این است که دیسک صرفا یک ساختار آناتومیک است که در اثر فشار یا پارگی دچار اختلال شده است. در این مرحله هنوز لزوما نمی توان گفت بیمار سیاتیک دارد.
سیاتیک چیست؟
سیاتیک در حقیقت نام یک بیماری نیست. سیاتیک نام بزرگ ترین و طولانی ترین عصب بدن انسان است که از کمر تا انتهای پا امتداد دارد. زمانی که این عصب تحت فشار قرار بگیرد یا تحریک شود، فرد دچار درد سیاتیک می شود.
درد سیاتیک می تواند ناشی از عوامل مختلف باشد، اما شایع ترین علت آن بیرون زدگی یا پارگی دیسک کمر است که روی ریشه عصب فشار وارد می کند. البته گاهی تنگی کانال نخاع، خشکی شدید مفاصل، اسپاسم عضلانی، تومور ها یا آسیب های ضربه ای نیز می توانند سیاتیک ایجاد کنند.
بنابراین سیاتیک یک علامت است، نه یک ساختار یا یک بیماری مستقل. وقتی می گوییم فرد سیاتیک دارد یعنی درد عصبی با الگوی مشخصی را احساس می کند، اما اینکه علت این درد چیست نیازمند بررسی است.
فرق اصلی سیاتیک با دیسک کمر چیست؟
برای اینکه تفاوت این دو مفهوم کاملا روشن شود، باید آنها را جداگانه ببینیم:
دیسک کمر
یک بخش از ستون فقرات است که دچار آسیب شده است.
سیاتیک
درد ناشی از فشار روی عصب سیاتیک است.
یعنی:
دیسک کمر یک علت است.
سیاتیک یک نتیجه است.
هر فردی که دیسک کمر دارد لزوما سیاتیک نمی گیرد.
ولی بیشتر کسانی که سیاتیک دارند به علت دیسک درگیر شده اند.
این مهم ترین تفاوت بالینی بین این دو اصطلاح است.
علائم دیسک کمر با علائم سیاتیک چه تفاوتی دارند؟
برای بیمار درک دقیق تفاوت علائم بسیار مهم است، زیرا مسیر درمان متفاوت خواهد بود.
علائم رایج دیسک کمر
کمردرد مرکزی
خشکی کمر هنگام خم شدن
درد هنگام نشستن یا بلند شدن
احساس ضعف عضلانی
انتشار درد به پا در صورت فشار روی عصب
گزگز یا بی حسی گهگاه
بدتر شدن درد با عطسه یا سرفه
در بسیاری از موارد فرد فقط کمردرد دارد اما دردش به پا نمی زند. در این حالت معمولا هنوز عصب سیاتیک درگیر نشده است.
علائم کلاسیک سیاتیک
درد تیرکشنده از باسن به پشت ران
انتشار درد تا ساق یا کف پا
بی حسی یا گزگز در پا
ضعف پا به خصوص در بالا آوردن آن
دردی که با نشستن بدتر می شود
کاهش توانایی راه رفتن طولانی
احساس شوک الکتریکی در مسیر عصب
این الگوی درد سیاتیک است و با درد دیسک کمر ساده تفاوت دارد.
آیا ممکن است بیمار همزمان هم دیسک کمر داشته باشد هم سیاتیک؟
بله. در واقع در اغلب بیماران این دو همراه هم دیده می شوند. وقتی دیسک آسیب دیده و به ریشه عصب فشار آورده است، درد سیاتیک شروع می شود. بنابراین بسیاری از بیماران عملا هم دیسک دارند هم سیاتیک.
آیا ممکن است سیاتیک داشته باشم اما مشکل از دیسک نباشد؟
بله. گرچه دیسک کمر شایع ترین علت سیاتیک است، ولی علل دیگری هم دارند که پزشک باید آنها را بررسی کند. برخی از علل غیر دیسکی عبارتند از:
تنگی کانال نخاع
لغزندگی مهره ها
آرتروز کمری
تورم عضله پیریفورمیس
تومور ها (نادر)
آسیب های ضربه ای
بررسی این موارد نیازمند معاینه دقیق و گاهی ام ارای است.
چه زمانی باید نگران باشم؟
سه حالت وجود دارد که بیمار باید بلافاصله به متخصص مراجعه کند:
درد شدید که طی چند روز بدتر می شود
بی اختیاری ادرار یا مدفوع
ضعف پیش رونده پا
این موارد نشانه فشار شدید روی عصب هستند و نیاز به تشخیص فوری دارند.
فرق سیاتیک و دیسک کمر در درمان
درمان دیسک و درمان سیاتیک شباهت های زیادی دارند، اما هدف درمان در هرکدام متفاوت است.
در درمان دیسک هدف این است که التهاب دیسک و فشار روی ریشه عصب کم شود.
در درمان سیاتیک هدف مدیریت درد عصب است.
درمان های اولیه
استراحت نسبی
دارو های ضد التهاب
فیزیوتراپی
تقویت عضلات
اصلاح سبک نشستن و فعالیت
کم کردن وزن
در اغلب بیماران این مرحله واقعا موثر است.
درمان های پیشرفته
تزریق اپیدورال
تزریق ریشه عصب
تزریق اوزون در دیسک
جراحی دیسک در موارد محدود
جراحی فقط زمانی انجام می شود که:
درد مقاوم به درمان باشد
فرد ضعف عصبی پیدا کرده باشد
دیسک بزرگ و فشاری باشد که امکان درمان محافظه کارانه نداشته باشد
تفاوت سیاتیک و دیسک کمر در پیش آگهی
اکثر موارد سیاتیک ناشی از دیسک پاسخ خوبی به درمان می دهند. اگر بیمار علائم هشدار نداشته باشد و درمان مناسب دریافت کند، درد سیاتیک معمولا در چند هفته تا چند ماه کنترل می شود. اما اگر علت سیاتیک چیزی غیر از دیسک باشد، مدت درمان متفاوت خواهد بود.
چگونه بفهمم مشکل من دیسک است یا سیاتیک؟
به عنوان پزشک، در اولین جلسه با بیمار سه چیز برای من تعیین کننده است:
الگوی درد
معاینه عصبی
ام ارای درصورت نیاز
اگر درد فقط در کمر است بیشتر به سمت دیسک ساده می رویم.
اگر درد از باسن تا پا تیر می کشد، الگوی سیاتیک مطرح می شود.
اگر ضعف عضلانی وجود داشته باشد، نشان دهنده فشار زیاد روی عصب است.
اگر درد با نشستن شدید تر شود، معمولا دیسک درگیر است.
اگر درد با راه رفتن بیشتر شود، ممکن است تنگی کانال مطرح باشد.
در نهایت تنها ام ارای می تواند تشخیص را قطعی کند.
جمع بندی
سیاتیک و دیسک کمر دو مفهوم متفاوت هستند اما ارتباط نزدیکی با هم دارند.
دیسک کمر یک آسیب ساختاری در ستون فقرات است.
سیاتیک درد ناشی از فشار روی عصب است.
بسیاری از بیماران همزمان هر دو را دارند.
تشخیص صحیح نیازمند ارزیابی تخصصی است.
درمان بیشتر موارد بدون جراحی امکان پذیر است.
اگر کمردرد یا درد تیرکشنده پایی دارید که بیش از چند روز طول کشیده یا همراه با گزگز، بی حسی یا ضعف پا است، حتما باید توسط متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات بررسی شوید. تشخیص زودهنگام از آسیب های عصبی پیشگیری می کند و درمان را بسیار ساده تر می کند.
