✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
به عنوان جراح مغز و اعصاب و دیسک، در ویزیت های روزانه بارها با این سوال روبه رو می شوم که سیاتیک دقیقا کجاست و درد باید در کدام سمت بدن احساس شود. بسیاری از افراد فکر می کنند سیاتیک یک ناحیه خاص در بدن است، اما واقعیت این است که سیاتیک نام یک عصب است، نه یک نقطه مشخص. به همین دلیل درد سیاتیک می تواند از مسیرهای مختلفی عبور کند و در سمت های مختلفی بروز پیدا کند. در این مطلب توضیح می دهم سیاتیک دقیقا در کدام سمت قرار دارد، چه عواملی باعث درد یک طرفه یا دو طرفه می شود و چگونه می توان تفاوت آن را با مشکلات دیگر تشخیص داد.
سیاتیک چه عصبی است؟
عصب سیاتیک بزرگ ترین و طولانی ترین عصب بدن است. این عصب از قسمت تحتانی ستون فقرات در ناحیه کمری و ساکرال خارج می شود و بعد از عبور از باسن و پشت ران، تا پشت ساق و کف پا امتداد پیدا می کند. به همین دلیل هر فشاری که در ناحیه کمر یا لگن روی این عصب وارد شود می تواند باعث انتشار درد به پایین پا شود.
سیاتیک در کدام سمت بدن قرار دارد؟
هر فرد دو عصب سیاتیک دارد؛ یک عصب در سمت راست و یک عصب در سمت چپ. بنابراین سیاتیک فقط یک طرف بدن نیست. بسته به اینکه فشار یا التهاب روی کدام ریشه عصبی ایجاد شده باشد، فرد ممکن است درد را در سمت راست، سمت چپ یا هر دو سمت حس کند.
در اغلب موارد، سیاتیک به صورت یک طرفه ایجاد می شود. یعنی بیمار فقط در یک پا احساس درد، گزگز، بی حسی یا ضعف دارد. اما در شرایط خاص مثل بیرون زدگی شدید دیسک یا تنگی کانال نخاعی، درد می تواند دو طرفه شود.
سیاتیک سمت راست
اگر فشار روی ریشه عصبی سمت راست ایجاد شود، فرد در این نواحی درد یا علائم دارد:
کمر سمت راست
باسن سمت راست
پشت ران سمت راست
پشت ساق یا کناره بیرونی پا
کف یا روی پا در همان سمت
در این بیماران معمولا اجابت مزاج، نشستن طولانی، رانندگی یا خم شدن به جلو درد را تشدید می کند.
سیاتیک سمت چپ
این حالت زمانی رخ می دهد که آسیب یا فشار روی ریشه های عصبی سمت چپ باشد. مسیر درد مشابه سمت راست است اما کاملا در سمت چپ احساس می شود.
کمر سمت چپ
باسن سمت چپ
ران سمت چپ
پشت ساق چپ
کف پا یا انگشتان پا
هر زمان درد در سمت چپ ظاهر می شود، معمولا نشان دهنده درگیری دیسک های کمری در همان سمت است.
سیاتیک دو طرفه
در این حالت علائم در هر دو پا دیده می شود. این وضعیت کمتر شایع است و معمولا نشانه مشکلات جدی تر است. از جمله:
تنگی شدید کانال نخاعی
فتق بزرگ دیسک که به دو طرف فشار می آورد
تنگی سوراخ های خروج اعصاب در دو طرف
سندرم دم اسب که یک اورژانس پزشکی است
در این شرایط ضعف حرکتی، بی اختیاری ادرار یا بی حسی ناحیه بین پاها ممکن است ایجاد شود. اگر چنین نشانه هایی وجود داشته باشد بیمار باید فورا به اورژانس مراجعه کند.
آیا جهت درد می تواند علت را مشخص کند؟
بله، دقیقا. در معاینه بالینی جهت انتشار درد یکی از مهم ترین عوامل در تشخیص است. برای مثال:
درد از باسن به پشت ران و ساق: معمولا سیاتیک کلاسیک
درد از لگن به کناره ران: بیشتر به مشکلات مفصل لگن شباهت دارد
درد سطحی روی ران: اغلب نوروپاتی فمورال
درد در هر دو پا: به تنگی کانال یا دیسک بزرگ مشکوک می شویم
این مسیرها کمک می کنند تا تشخیص دقیقی داشته باشم و درمان درست انتخاب شود.
علائم اصلی سیاتیک از کدام سمت حس می شود؟
در بیماران سیاتیکی معمولا علائم فقط در مسیری دیده می شود که همان عصب درگیر شده در آن سمت قرار دارد. شایع ترین علائم عبارتند از:
درد تیرکشنده در مسیر پشت پا
گزگز یا مور مور
بی حسی انگشتان پا
ضعف پا یا افتادگی پا
دردی که با نشستن یا خم شدن بیشتر می شود
دردی که با دراز کشیدن کمی آرام تر می شود
این علائم بسته به سمت درگیری، در پا و باسن سمت راست یا چپ بروز می کنند.
چرا سیاتیک فقط در یک سمت ایجاد می شود؟
دلایل مختلفی وجود دارد اما مهم ترین آنها عبارتند از:
بیرون زدگی دیسک به سمت راست یا چپ
گرفتگی عضله پیریفورمیس در یک سمت
آرتروز یا تنگی یک طرفه مفاصل فاست
انحراف ستون فقرات به یک سمت
آسیب یا ضربه در باسن یک طرف
در ام آر آی معمولا به وضوح مشخص می شود که فشار روی کدام سمت است.
چطور مطمئن شوم درد من سیاتیک است؟
اگر درد از کمر به پا در یک خط مشخص تیر می کشد، احتمال سیاتیک زیاد است. اما برای تشخیص قطعی باید معاینه و در صورت نیاز ام آر آی انجام شود.
در کل نشانه هایی که معمولا به سیاتیک نزدیک تر هستند:
درد یک طرفه
درد همراه با بی حسی یا گزگز
دردی که با سرفه و عطسه تشدید می شود
دردی که با نشستن بدتر می شود
احساس کشش یا برق گرفتگی در پا
اگر درد در هر دو پا باشد یا بی اختیاری دیده شود، باید سریعا بررسی تخصصی انجام شود.
درمان سیاتیک بسته به سمت درگیری متفاوت است؟
در اصول کلی درمان تفاوتی ندارد، اما انتخاب نوع درمان براساس علت سمت درگیر تعیین می شود. برای مثال:
اگر دیسک سمت راست بیرون زده باشد
درمان های کاهش التهاب و کاهش فشار روی همان سمت استفاده می شود.
اگر عضله پیریفورمیس سمت چپ اسپاسم داشته باشد
تمرینات کششی و فیزیوتراپی در همان سمت تمرکز دارد.
در موارد شدید
تزریق اپیدورال یا جراحی محدود به سمت درگیر انجام می شود و نیازی به دستکاری دو طرف نیست.
چه زمانی باید سریع به پزشک مراجعه کنم؟
در موارد زیر مراجعت فوری لازم است:
درد دو طرفه
بی اختیاری ادرار یا مدفوع
بی حسی ناحیه بین پاها
ضعف شدید در هر دو پا
افتادن ناگهانی پا هنگام راه رفتن
این علائم می توانند نشانه فشار شدید روی اعصاب باشند که نیاز به بررسی فوری دارد.
آیا سیاتیک سمت راست خطرناک تر است یا چپ؟
از نظر پزشکی تفاوت خاصی وجود ندارد. مهم علت زمینه ای است، نه سمت درگیری. مثلا دیسکی که در سمت چپ بیرون زده باشد همان اندازه خطرناک است که دیسک سمت راست. چیزی که اهمیت دارد شدت فشار، علائم عصبی و مدت زمان درگیری است.
جمع بندی
سیاتیک نقطه مشخصی نیست، بلکه یک عصب بزرگ است که در دو سمت بدن قرار دارد. بنابراین درد سیاتیکی می تواند سمت راست، سمت چپ یا هر دو سمت را درگیر کند. مسیر درد معمولا از کمر شروع می شود و به باسن، پشت ران و ساق می رسد. سمت درگیری به ما کمک می کند علت دقیق را بهتر تشخیص دهیم و درمان مناسب انتخاب شود. اگر درد یک طرفه باشد معمولا مشکل محدود به همان سمت است، اما درد دو طرفه یا ایجاد علائم عصبی شدید نیاز به بررسی فوری دارد.
در صورت تجربه درد مداوم یا تکرارشونده، مخصوصا اگر به پا تیر بکشد، بهتر است ارزیابی تخصصی انجام شود تا علت به موقع تشخیص داده شود و از پیشرفت آسیب جلوگیری شود.
