درد سیاتیک یکی از شایع ترین انواع دردهای عصبی در ناحیه کمر و پا است و بیشتر بیماران آن را با عبارت رگ سیاتیک گرفت یا سیاتیکم تیر میکشد توضیح میدهند. از نظر پزشکی، سیاتیک به معنای التهاب، تحریک یا تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک است. این عصب طولانی ترین و ضخیم ترین عصب بدن انسان است که از کمر تا کف پا امتداد دارد. در این مطلب میخواهم دقیق و علمی توضیح بدهم که چرا رگ سیاتیک میگیرد، چه عواملی باعث این فشار یا التهاب میشوند و چه زمانی مراجعه به متخصص ضروری است.
 

رگ سیاتیک چیست و دقیقا کجا قرار دارد؟
عصب سیاتیک از ریشه های عصبی در پایین ترین مهره های کمر (L4 تا S3) تشکیل میشود. این عصب از پشت لگن عبور میکند، وارد باسن میشود و در طول قسمت پشت ران تا ساق ادامه پیدا میکند.
هر عاملی که در این مسیر، ریشه های عصبی یا خود عصب را تحت فشار قرار دهد، موجب ایجاد درد سیاتیکی خواهد شد. این درد معمولا به صورت تیر کشیدن از کمر به باسن و پشت پا بروز میکند.

علت های اصلی گرفتن رگ سیاتیک
علت ها در چند گروه کلی قابل تقسیم هستند:

۱. دیسک کمر
شایع ترین علت گرفتن رگ سیاتیک، بیرون زدگی یا فتق دیسک کمر است. چرا؟
زیرا دیسک بیرون زده مستقیما به ریشه های عصبی سیاتیک فشار می آورد.
این فشار میتواند باعث درد، بی حسی، گزگز یا ضعف عضلانی شود.
در بیشتر بیماران، دیسک های L5 و S1 بیشترین درگیری را ایجاد میکنند.

۲. تنگی کانال نخاعی
در تنگی کانال، فضای عبور عصب ها کاهش پیدا میکند.
وقتی این فضا تنگ میشود، عصب سیاتیک در مسیر خروج از ستون فقرات تحت فشار قرار میگیرد.
این وضعیت در افراد بالای ۵۰ سال شایع تر است و هنگام راه رفتن یا ایستادن بدتر میشود.

۳. سندرم پیریفورمیس
در این حالت، عضله پیریفورمیس که در ناحیه باسن قرار دارد دچار گرفتگی، التهاب یا اسپاسم میشود.
عصب سیاتیک از کنار یا از میان این عضله عبور میکند.
وقتی عضله سفت میشود، عصب را تحت فشار میگذارد و بیمار احساس میکند رگ سیاتیکش گرفته است.

۴. آرتروز و ساییدگی مهره ها
با افزایش سن، مهره ها دچار فرسایش و تغییر شکل میشوند.
خارهای استخوانی که در نتیجه این فرسایش ایجاد میشوند میتوانند به کانال نخاع یا ریشه های عصبی فشار وارد کنند و باعث درد سیاتیک شوند.

۵. آسیب ها و ضربه ها
افتادن، تصادف، بلند کردن اجسام سنگین یا ضربه مستقیم میتواند به دیسک یا عضلات اطراف لگن آسیب بزند و باعث فشار روی عصب سیاتیک شود.

۶. بارداری
افزایش وزن، تغییرات هورمونی و جابجایی مرکز ثقل بدن در دوران بارداری باعث وارد شدن فشار بیشتر بر عصب سیاتیک میشود.
این درد در سه ماهه سوم بارداری شایع تر است.

۷. بد نشستن و ضعف عضلات
نشستن طولانی مدت، کم تحرکی و ضعف عضلات مرکزی بدن فشار مکانیکی روی ستون فقرات را افزایش میدهد.
این وضعیت میتواند زمینه تحریک ریشه های سیاتیک را فراهم کند.

۸. توده ها و مشکلات نادر
در موارد نادر، توده ها، عفونت ها یا تومورها در مسیر عصب میتوانند باعث فشار مستقیم شوند.
اگر درد غیر معمول، مداوم یا همراه با کاهش وزن باشد، بررسی دقیق تر لازم است.

علائم رایج وقتی رگ سیاتیک میگیرد
بیماران معمولا این علائم را تجربه میکنند:

درد تیرکشنده از کمر به باسن و پشت پا
گزگز یا بی حسی در ساق یا کف پا
ضعف در بلند کردن انگشتان پا یا ایستادن روی پاشنه
بدتر شدن درد با نشستن طولانی
بهبود نسبی با راه رفتن کوتاه
شدت درد معمولا از متوسط تا بسیار شدید متغیر است.

چرا درد سیاتیک گاهی شدید و تحمل ناپذیر میشود؟
سه دلیل اصلی وجود دارد:

۱. التهاب شدید اطراف عصب
وقتی عصب تحریک میشود، التهاب اطراف آن افزایش یافته و درد تشدید میشود.

۲. افزایش اسپاسم عضلات اطراف
عضلات برای محافظت از ستون فقرات دچار انقباض میشوند و همین انقباض فشار بیشتری به عصب وارد میکند.

۳. فشار مداوم روی ریشه های عصبی
فشاری که ساعت ها یا روزها ادامه پیدا کند، باعث افزایش علائم میشود.

درمان رگ سیاتیک گرفته
در اکثر بیماران، درمان بدون جراحی نتیجه بخش است. روش های استاندارد عبارتند از:

استراحت نسبی و اصلاح فعالیت
یخ برای ۴۸ ساعت اول، سپس گرمادرمانی
داروهای ضد التهاب تجویز شده توسط پزشک
فیزیوتراپی تخصصی
تمرینات کششی مناسب عصب سیاتیک
اصلاح پوسچر هنگام نشستن و رانندگی
اگر درد شدید، ناگهانی یا همراه با ضعف پا باشد، بررسی های تصویربرداری مانند ام آر آی ضروری است.

چه زمانی باید سریع به پزشک مراجعه کرد؟
اگر یکی از موارد زیر وجود دارد، مراجعه فوری لازم است:

بی اختیاری ادرار یا مدفوع
ضعف شدید پا یا افتادگی پا
بی حسی گسترده در ناحیه بین دو پا
دردی که با درمان های اولیه بهبود پیدا نمیکند
این موارد میتوانند نشانه درگیری جدی ریشه های عصبی باشند.

آیا میتوان از گرفتن رگ سیاتیک پیشگیری کرد؟
بله. مهم ترین اقدامات پیشگیرانه:

حفظ وزن مناسب
تقویت عضلات کمر و شکم
اجتناب از نشستن طولانی
بلند کردن صحیح اجسام
فعالیت بدنی منظم
کنترل دیسک کمر برای افرادی که سابقه مشکل دارند

جمع بندی
گرفتن رگ سیاتیک در واقع همان فشار یا التهاب روی عصب سیاتیک است. علت میتواند دیسک کمر، تنگی کانال، عضله پیریفورمیس، آسیب ها، آرتروز یا حتی بارداری باشد. شناخت دقیق علت، مهم ترین قدم در درمان است. اگر درد شدید، ماندگار یا همراه با علائم هشدار باشد، مراجعه به متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات ضروری است. با تشخیص صحیح و درمان مناسب، اغلب بیماران بدون جراحی بهبود قابل توجه پیدا میکنند.