✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
به عنوان جراح مغز و اعصاب هر روز بیمارانی را می بینم که با درد تیرکشنده از کمر به باسن و پشت پا مراجعه می کنند. اغلب این بیماران تصور می کنند سیاتیک یک بیماری مستقل است، در حالی که سیاتیک در حقیقت یک علامت است؛ علامتی که نشان می دهد ریشه یکی از اعصاب کمری تحت فشار قرار گرفته است. در این مطلب به صورت دقیق و قابل فهم برای عموم توضیح می دهم که سیاتیک چگونه ایجاد می شود و علت های اصلی این درد چه هستند.
سیاتیک چیست و چرا ایجاد می شود؟
سیاتیک زمانی رخ می دهد که عصب سیاتیک یا ریشه هایی که این عصب را تشکیل می دهند در ناحیه کمر تحت فشار، التهاب یا تحریک قرار بگیرند. این فشار می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، اما نتیجه آن معمولا درد تیرکشنده از ناحیه کمر یا باسن به پشت پا تا ساق است.
در ستون فقرات کمری پنج مهره وجود دارد و بین هر دو مهره یک دیسک قرار گرفته است. از کنار هر مهره نیز یک جفت ریشه عصبی خارج می شود. زمانی که فضای اطراف این ریشه ها تنگ شود یا چیزی به آن ها فشار وارد کند، درد سیاتیکی ظاهر می شود.
علت های اصلی سیاتیک
در ادامه مهم ترین علت هایی که به طور واقعی و در عمل بیماران را با درد سیاتیک به مطب می آورد توضیح می دهم.
بیرون زدگی یا پارگی دیسک کمر
شایع ترین علت سیاتیک، بیرون زدگی یا پارگی دیسک بین مهره ای است. دیسک مانند بالشتک بین مهره ها عمل می کند، اما اگر دیواره خارجی آن ضعیف شود، قسمت داخلی دیسک بیرون می زند و به ریشه عصب فشار وارد می کند. این فشار مستقیم می تواند باعث درد شدید، بی حسی، ضعف عضلانی و انتشار درد به پا شود.
در بیماران جوان تر، علت اصلی سیاتیک معمولا دیسک کمر است، به خصوص زمانی که درد پس از بلند کردن جسم سنگین یا انجام حرکات ناگهانی ایجاد شده باشد.
تنگی کانال نخاعی
در افرادی که بالای 50 سال سن دارند، تنگی کانال نخاعی یکی از علت های بسیار مهم سیاتیک است. با افزایش سن رباط ها ضخیم تر می شوند، مفاصل بزرگ تر می شوند و فضای عبور اعصاب تنگ می شود. در این حالت حتی بدون وجود دیسک بیرون زده، ریشه های عصبی تحت فشار مزمن قرار می گیرند.
تنگی کانال معمولا با درد حین راه رفتن و کاهش درد هنگام نشستن یا خم شدن به جلو خود را نشان می دهد.
سیاتیک ناشی از سندرم پیریفورمیس
در برخی افراد، مشکل در خود ستون فقرات نیست، بلکه عضله پیریفورمیس در عمق باسن دچار اسپاسم یا ضخیم شدگی می شود و عصب سیاتیک را تحت فشار قرار می دهد. این وضعیت بیشتر در افراد کم تحرک، افرادی که طولانی می نشینند یا ورزشکارانی که حرکات فشار آور روی باسن انجام می دهند دیده می شود.
این نوع سیاتیک بیشتر با درد در باسن و انتشار محدود به پشت ران همراه است.
لغزندگی مهره یا اسپوندیلولیستزیس
گاهی یکی از مهره ها روی مهره پایین تر لیز می خورد و به جلو می رود. این جابجایی باعث تنگ شدن فضای عبور اعصاب می شود و می تواند منجر به درد سیاتیک شود. بیماران معمولا درد کمر مزمن همراه با دوره های تشدید شونده سیاتیک دارند.
آرتروز و التهاب مفاصل فاست
مفاصل فاست در پشت مهره ها قرار دارند و در سنین بالاتر دچار آرتروز می شوند. این آرتروز باعث تورم، ضخیم شدگی و کاهش فضای عصبی می شود. گرچه این علت کمتر شناخته شده است، اما در بیماران میانسال و سالمند بسیار دیده می شود.
تومورها یا کیست های نخاعی
به ندرت، توده ها، کیست ها یا تومورهای خوش خیم و بدخیم می توانند با فشار مستقیم روی ریشه عصبی موجب سیاتیک شوند. این موارد معمولا با علائم غیر معمول مثل درد شبانه، ضعف پیشرونده یا مشکلات کنترل ادرار همراه هستند و نیاز به بررسی سریع دارند.
آسیب ها و ضربه ها
سقوط، تصادف، چرخش شدید کمر یا ضربات ورزشی می توانند باعث التهاب، تورم یا آسیب به ریشه عصبی شوند. حتی اگر دیسک پاره نشده باشد، التهاب ناشی از ضربه برای ایجاد درد سیاتیک کافی است.
چه عواملی زمینه ساز بروز سیاتیک هستند؟
در میان بیماران، برخی شرایط احتمال بروز سیاتیک را به طور قابل توجهی بیشتر می کنند:
نشستن طولانی و عدم تحرک
بلند کردن اجسام سنگین با فرم نامناسب
چاقی و افزایش فشار روی ستون فقرات
ضعف عضلات مرکزی بدن
بارداری به علت فشار روی کمر و تغییرات هورمونی
شغل هایی که نیاز به چرخش های مکرر کمر یا کارهای سنگین دارند
این عوامل به خودی خود بیماری ایجاد نمی کنند اما زمینه را برای بیرون زدگی دیسک یا تنگی کانال فراهم می کنند.
علت درد سیاتیک چگونه تشخیص داده می شود؟
به عنوان متخصص ستون فقرات ابتدا شرح حال دقیق و معاینه کامل انجام می دهم. در معاینه میزان قدرت عضلات پا، حس، رفلکس ها، تست کشش عصب و نحوه انتشار درد بررسی می شود. بر اساس معاینه و شدت علائم، ممکن است تصویربرداری لازم شود:
ای ام آر آی بهترین روش برای تشخیص علت سیاتیک است، زیرا وضعیت دیسک، فضای عصبی و بافت های اطراف را دقیق نشان می دهد.
در برخی بیماران، نوار عصب نیز برای تشخیص شدت درگیری لازم است.
کدام علت ها نیاز به جراحی دارند؟
بیشتر موارد سیاتیک با درمان های غیر جراحی قابل کنترل هستند، اما موارد زیر نیاز به بررسی فوری برای جراحی دارند:
ضعف شدید و ناگهانی پا
قطع ناگهانی کنترل ادرار یا مدفوع
درد غیر قابل تحمل با درمان های معمول
فرو رفتگی شدید دیسک با فشار مستقیم روی ریشه عصبی
در تمام این موارد، تاخیر در درمان می تواند باعث آسیب دائمی شود.
علت سیاتیک با چه درمان هایی کنترل می شود؟
درمان به علت اصلی وابسته است. بیمارانی که دیسک خفیف تا متوسط دارند معمولا با ترکیبی از موارد زیر بهبود پیدا می کنند:
داروهای ضد التهاب
فیزیوتراپی تخصصی
کم کردن فشار روی کمر
اصلاح سبک زندگی
تزریق های تخصصی در صورت نیاز
در تنگی کانال نیز درمان غیر جراحی در بسیاری از موارد موفق است، اما در موارد شدید ممکن است جراحی آزادسازی کانال نخاع لازم شود.
جمع بندی
سیاتیک یک علامت است و نه یک بیماری مستقل. علت اصلی آن فشار بر ریشه های عصبی در ناحیه کمر است. شایع ترین علت بیرون زدگی دیسک است اما تنگی کانال نخاعی، سندرم پیریفورمیس، آرتروز مفاصل، آسیب ها و حتی توده ها نیز می توانند عامل آن باشند. تشخیص دقیق علت، مهم ترین قدم در انتخاب درمان درست است. با مراجعه به موقع به متخصص ستون فقرات، در بیشتر موارد می توان درد را بدون جراحی کنترل کرد و از آسیب های عصبی دائمی جلوگیری نمود.
