✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه

رگ سیاتیک یا به بیان صحیح تر عصب سیاتیک بزرگ ترین و طولانی ترین عصب بدن است. بسیاری از بیماران وقتی درد شدید در پشت پا احساس میکنند میپرسند رگ سیاتیک کجاست و چرا اینقدر آزار دهنده است. در این مقاله توضیح میدهم این عصب دقیقا در کدام قسمت بدن قرار دارد، از کجا شروع میشود، چگونه به سمت پا ادامه پیدا میکند و چه عواملی باعث درد سیاتیک میشوند. هدف من این است که با زبانی ساده اما علمی مسیر عصب سیاتیک و نقش آن را در دردهای کمر و پا توضیح دهم تا بیمار درک درستی از مشکل خود داشته باشد و بتواند بهتر درمان را دنبال کند.
 

عصب سیاتیک چیست؟
عصب سیاتیک یک عصب حسی و حرکتی است که از ریشه های عصبی قسمت پایین ستون فقرات تشکیل میشود. این ریشه ها در ناحیه تحتانی کمر و لگن خارج میشوند و پس از ادغام، عصب سیاتیک را تشکیل میدهند. این عصب مسئول انتقال پیام های حرکتی به عضلات قسمت های مختلف پا و انتقال پیام های حسی از پشت ران، ساق و کف پا به مغز است. به همین دلیل وقتی عصب آسیب میبیند هم درد احساس میشود و هم گاهی بی حسی یا ضعف عضلات پا دیده میشود.

رگ سیاتیک کجاست؟ مسیر دقیق عصب سیاتیک
برای درک بهتر محل عصب سیاتیک مسیر آن را مرحله به مرحله توضیح میدهم:

شروع از ستون فقرات کمری
عصب سیاتیک از ریشه های عصبی L4، L5، S1، S2 و S3 تشکیل میشود. این ریشه ها در کانال نخاعی قرار دارند و هنگام خروج از فضای بین مهره ای با هم ترکیب میشوند.

حرکت به سمت لگن
پس از خروج از ستون فقرات عصب سیاتیک از پشت لگن عبور میکند. این بخش مهم ترین قسمت مسیر است زیرا در همین نقطه معمولا فشار ناشی از دیسک کمر باعث درد شدید میشود.

عبور از پشت باسن
عصب سیاتیک از عضله پیریفورمیس در ناحیه باسن عبور میکند. در تعدادی از بیماران این عضله سفت و اسپاسم شده و باعث فشار روی عصب میشود که به آن سندرم پیریفورمیس گفته میشود.

از پشت ران به سمت پایین
پس از باسن، عصب سیاتیک در امتداد پشت ران حرکت میکند. دردهای تیر کشنده از کمر تا پشت ران نتیجه التهاب این قسمت از عصب است.

تقسیم به دو شاخه در زانو
در پشت زانو عصب سیاتیک به دو شاخه اصلی تقسیم میشود:
شاخه تیبیال که به سمت پشت ساق و کف پا میرود.
شاخه پرونئال که به سمت بیرون ساق و روی پا میرود.

رسیدن به عضلات و پوست پا
در پایان مسیر، عصب سیاتیک کنترل حرکتی عضلات ساق و حس پوست پا را بر عهده میگیرد.

چرا دانستن محل عصب سیاتیک مهم است؟
بسیاری از بیماران فکر میکنند درد سیاتیک فقط یک نقطه خاص در پشت ران است اما این درد ممکن است در ناحیه باسن، پشت ران، ساق یا حتی انگشتان پا ظاهر شود. دانستن مسیر دقیق عصب کمک میکند بیمار بفهمد چرا درد در نقاط مختلف احساس میشود و چرا درمان تنها محدود به یک نقطه خاص نیست.

رابطه دیسک کمر و درد سیاتیک
شایع ترین علت درد سیاتیک بیرون زدگی دیسک کمر است. دیسک به شکل بالشتک بین مهره ها قرار دارد و وقتی بیرون میزند ریشه های عصبی L4 یا L5 یا S1 را تحت فشار قرار میدهد. فشار روی این ریشه ها باعث ایجاد درد در مسیر عصب سیاتیک میشود.

در موارد خفیف دیسک تنها التهاب ایجاد میکند و درد با استراحت و دارو کنترل میشود. اما در موارد شدید فشار مستقیم روی عصب میتواند باعث ضعف عضلات پا یا بی حسی انگشتان شود که نیاز به درمان جدی تر دارد.

سندرم پیریفورمیس
در برخی افراد علت درد سیاتیک دیسک نیست. سفتی شدید عضله پیریفورمیس در باسن روی عصب سیاتیک فشار وارد میکند. این حالت معمولا با نشستن طولانی، رانندگی یا ورزش های سنگین تشدید میشود. درمان شامل فیزیوتراپی، تزریق و تمرینات کششی است.

تنگی کانال نخاع
در افراد مسن تر، به دلیل آرتروز مهره ها، فضای عبور عصب سیاتیک تنگ میشود. این حالت باعث درد پا هنگام راه رفتن میشود و به آن لنگش عصبی گفته میشود.

تومور یا عفونت
این موارد نادر هستند اما در صورت وجود دردهای شبانه یا کاهش وزن بدون علت باید بررسی شوند.

علائم درد سیاتیک
بر اساس تجربه بالینی بیماران معمولا علائم زیر را گزارش میکنند:
درد تیر کشنده از کمر تا پا
بی حسی یا گزگز پشت ران یا ساق
ضعف پا هنگام راه رفتن یا ایستادن
بدتر شدن درد با نشستن طولانی
کاهش درد با دراز کشیدن یا راه رفتن آرام
دردی که تا کف پا یا انگشتان میرود

محل درد بسته به ریشه عصبی درگیر متفاوت است.
درگیری L4 باعث درد در جلوی ران میشود.
درگیری L5 باعث درد بیرون ران و ساق میشود.
درگیری S1 باعث درد پشت پا تا کف پا میشود.

تشخیص محل آسیب در سیاتیک
معاینه دقیق بالینی مهم ترین بخش تشخیص است. در شرایط زیر از ام آر آی استفاده میکنم:
درد بیش از چند هفته ادامه داشته باشد
ضعف عضلات پا دیده شود
بی اختیاری ادرار یا مدفوع اتفاق بیفتد
دارو و استراحت تاثیر نگذارد

تست های عصبی مانند نوار عصب و عضله نیز در موارد خاص کمک کننده است.

درمان درد سیاتیک
درمان بستگی مستقیم به علت بیماری دارد. در اغلب بیماران درمان غیر جراحی موثر است:

داروهای ضد التهاب
آرام کردن التهاب اطراف عصب باعث کاهش درد میشود.

فیزیوتراپی
تمرینات کششی و تقویتی، کاهش فشار روی عصب، آموزش وضعیت صحیح بدن.

تزریق برای کاهش التهاب
تزریق در ریشه های عصبی یا تزریق اطراف عضله پیریفورمیس در موارد خاص توصیه میشود.

اصلاح سبک زندگی
کاهش نشستن طولانی
تقویت عضلات کمر و شکم
اصلاح نحوه نشستن و بلند کردن اشیا

جراحی در سیاتیک چه زمانی لازم است؟
جراحی آخرین گزینه است اما در موارد زیر لازم میشود:
ضعف پیشرونده عضلات پا
بی اختیاری ادرار یا مدفوع
دیسک بزرگ و فشرده کننده عصب
درد شدید که به هیچ درمانی پاسخ نمی دهد

در جراحی با برداشتن فشار از روی عصب سیاتیک مسیر عبور عصب آزاد میشود و بیمار معمولا بهبود قابل توجهی تجربه میکند.

چگونه از آسیب دوباره سیاتیک جلوگیری کنیم؟
تقویت کمر
کاهش وزن
بلند نکردن اجسام سنگین
اجتناب از نشستن طولانی
ورزش های منظم مانند پیاده روی یا شنا

سخن پایانی پزشک
عصب سیاتیک یکی از مهم ترین اعصاب بدن است و هرگونه فشار یا التهاب روی آن میتواند درد شدیدی ایجاد کند. درک مسیر دقیق عصب و شناخت علائم آن کمک میکند بیمار در زمان مناسب برای درمان اقدام کند. اغلب بیماران با درمان غیر جراحی بهبود پیدا میکنند اما شناخت درست علت درد برای انتخاب بهترین روش درمان ضروری است. اگر درد پا بیش از چند روز ادامه پیدا کرد یا همراه با بی حسی و ضعف شد باید حتما توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات بررسی شود.