✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه

سیاتیک یکی از شایع ترین دردهای اندام تحتانی است که بسیاری از بیماران در مطب آن را با عنوان درد تیرکشنده از کمر به پا توصیف می کنند. به عنوان جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، تقریبا هر روز با بیمارانی مواجه می شوم که درد پا را به سیاتیک نسبت می دهند، در حالی که همیشه علت، فقط التهاب عصب سیاتیک نیست. شناخت دقیق این درد، مسیر ایجاد آن، علائم هشداردهنده و روش های درمان، به بیماران کمک می کند تصمیم های درست و به موقع بگیرند.
 

سیاتیک چیست؟

سیاتیک اصطلاحی است که به درد منتشر شده در مسیر عصب سیاتیک گفته می شود. این عصب از پایین ستون فقرات کمری خارج می شود، از باسن عبور می کند و تا پشت ران و ساق پا ادامه پیدا می کند. وقتی ریشه های عصبی کمری تحت فشار، التهاب یا تحریک قرار می گیرند، درد در مسیر پا احساس می شود. بنابراین، سیاتیک یک بیماری مستقل نیست، بلکه نشانه ای از یک مشکل در ناحیه کمر محسوب می شود.

دلایل اصلی بروز سیاتیک

به صورت بالینی مهم ترین علل عبارتند از:

فتق دیسک کمری
شایع ترین علت است. دیسک بیرون زده روی ریشه عصبی فشار وارد می کند و درد به پا تیر می کشد. بسیاری از بیماران این درد را با گزگز، بی حسی یا ضعف عضلانی همراه می دانند.

تنگی کانال نخاعی
در سنین بالاتر، به دلیل آرتروز و ضخیم شدن لیگامان ها، فضای عبور عصب تنگ می شود و درد سیاتیکی ایجاد می شود. بیماران معمولا هنگام ایستادن یا راه رفتن درد بیشتری دارند.

آرتروز مفاصل فاست
التهاب یا ساییدگی مفاصل فاست در کمر باعث تحریک ریشه عصبی و انتشار درد به پا می شود.

لغزندگی مهره ها
در اسپوندیلولیستزیس، مهره روی مهره پایینی سر می خورد و ریشه عصبی را تحت فشار قرار می دهد.

بارداری
به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش فشار روی ستون فقرات، درد سیاتیکی در برخی مادران ایجاد می شود.

آسیب های ورزشی
حرکات غلط وزنه برداری، جهش های ناگهانی، ضربه مستقیم و ضعف عضلات مرکزی بدن باعث تنگی موضعی و تحریک ریشه های عصبی می شود.

علائم سیاتیک چگونه است؟

در معاینه و تجربه بالینی، علائم کلاسیک شامل موارد زیر است:

درد تیرکشنده از باسن به سمت پشت ران و ساق
بی حسی یا مورمور پا
ضعف عضلانی مخصوصا هنگام بالا آوردن پا یا راه رفتن روی پاشنه
دردی که با نشستن طولانی، سرفه یا عطسه تشدید می شود
کاهش رفلکس های عصبی در پا
در بسیاری از بیماران، درد فقط در یک پا احساس می شود، اما در تنگی شدید کانال نخاعی ممکن است هر دو پا درگیر شوند.

علائم هشدار دهنده که نیاز به مراجعه فوری دارند

در پزشکی، برخی علائم به معنای خطر جدی هستند:

بی اختیاری ادرار یا مدفوع
بی حسی ناحیه اندام تناسلی
ضعف ناگهانی و شدید پا
اینها می توانند نشانه سندرم دم اسب باشند که یک اورژانس جراحی است. بیمار در چنین شرایطی باید بلافاصله مراجعه کند تا از آسیب دائمی جلوگیری شود.

چگونه سیاتیک تشخیص داده می شود؟

در ابتدا معاینه بالینی دقیق انجام می دهم. آزمون بالا بردن پا (SLR) یکی از تست های مهم است. سپس در صورت نیاز تصویربرداری انجام می شود:

MRI کمری
مهم ترین ابزار تشخیص علت سیاتیک است، چون دیسک، کانال نخاعی و ریشه های عصبی را به وضوح نشان می دهد.

سی تی اسکن
در مواردی مانند تنگی استخوانی یا عدم امکان انجام MRI استفاده می شود.

نوار عصب و عضله
برای بررسی آسیب عصبی و تشخیص تفاوت سیاتیک با مشکلات دیگر مثل نوروپاتی محیطی کاربرد دارد.

درمان سیاتیک چیست؟

در اکثریت بیماران، درمان بدون جراحی آغاز می شود. تجربه بالینی نشان می دهد که بیش از 80 درصد بیماران با روش های غیرجراحی طی چند هفته تا چند ماه بهبود پیدا می کنند.

استراحت نسبی
استراحت مطلق نتیجه خوبی ندارد و حتی روند بهبود را کند می کند. توصیه اصلی، فعالیت سبک و پرهیز از حرکات سنگین است.

داروهای ضد التهاب
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، شایع ترین داروهای اولیه هستند. در موارد درد شدید، ممکن است داروهای قوی تر یا شل کننده عضلانی نیز تجویز شود.

فیزیوتراپی تخصصی
تمرین های تقویتی عضلات مرکزی، اصلاح الگوی حرکتی و کشش های هدفمند ستون فقرات نقش مهمی در کاهش درد دارند.

تزریق های تخصصی
در برخی بیماران تزریق اپیدورال یا بلوک عصبی، التهاب ریشه عصبی را کاهش می دهد. این تزریق ها باید توسط متخصص انجام شوند.

جراحی
جراحی فقط در شرایط زیر توصیه می شود:

درد شدید و مقاوم به درمان
ضعف پیشرونده پا
وجود علائم هشدار دهنده مانند بی اختیاری
ام آر آی نشان دهنده فشار شدید روی عصب
در جراحی، هدف برداشتن فشار از روی ریشه عصبی است. تکنیک های کم تهاجمی و جراحی میکروسکوپی، زمان نقاهت را کاهش می دهند.

آیا سیاتیک درمان قطعی دارد؟

در اکثریت مبتلایان، با درمان اصولی و اصلاح سبک زندگی، درد به طور قابل توجهی کاهش پیدا می کند. اما اگر علت زمینه ای مثل فتق دیسک شدید یا تنگی استخوانی باشد، ممکن است بیمار مستعد عود باشد. توصیه پزشک شامل موارد زیر است:

تقویت عضلات شکم و کمر
اصلاح وضعیت نشستن
کاهش وزن
پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین
اصلاح نحوه خم شدن

چگونه از بروز سیاتیک پیشگیری کنیم؟

تجربه بالینی نشان می دهد که بسیاری از موارد سیاتیک با رعایت چند نکته قابل پیشگیری است:

نشستن صحیح پشت میز
فعالیت بدنی منظم
تقویت عضلات مرکزی
کاهش وزن اضافی
بلند کردن صحیح اجسام
استفاده از تشک استاندارد
داشتن ارگونومی مناسب در محیط کار

سیاتیک در چه افرادی بیشتر دیده می شود؟

الگوی مراجعات در مطب نشان می دهد:

افراد دارای کارهای نشسته
رانندگان طولانی مدت
افراد چاق
افرادی که فعالیت ورزشی بدون اصول انجام می دهند
سالمندان
زنان باردار
این گروه ها بیشتر مستعد التهاب ریشه های عصبی هستند.

چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟

اگر درد همراه با بی حسی، ضعف، تیر کشیدن به پا یا درد بیش از یک هفته باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. هر عامل عصبی که با فعالیت های روزانه تداخل ایجاد کند، باید بررسی شود.

جمع بندی

سیاتیک یک درد ساده عضلانی نیست، بلکه سیگنالی از فشار یا التهاب بر عصب های ستون فقرات است. تشخیص دقیق و درمان مناسب، از آسیب های دائمی جلوگیری می کند. بسیاری از بیماران با درمان های غیرجراحی بهبود پیدا می کنند، اما در موارد خاص، مداخله جراحی بهترین نتیجه را دارد. هدف من به عنوان جراح ستون فقرات، ارائه درمانی است که هم درد بیمار را کاهش دهد و هم عملکرد طبیعی او را بازگرداند.