✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.

مقدمه

بارها در مطب خود بیماران زیادی را دیده‌ام که با دردهای کمر یا گردن مراجعه می‌کنند و وقتی برایشان توضیح می‌دهم مشکل از غضروف ستون فقرات یا همان دیسک بین مهره‌ای است، اغلب با تعجب می‌پرسند: «غضروف دقیقا چیست و چرا این‌قدر مهم است؟». در این مطلب می‌خواهم به زبان ساده توضیح بدهم غضروف ستون فقرات چه نقشی در بدن دارد، چه عواملی آن را آسیب می‌زند و چگونه می‌توانیم از سلامت آن مراقبت کنیم.
 

غضروف ستون فقرات چیست؟

ستون فقرات از تعدادی مهره استخوانی تشکیل شده است. بین هر دو مهره، بالشتک‌های نرم و انعطاف‌پذیری وجود دارد که به آن‌ها غضروف یا دیسک بین مهره‌ای گفته می‌شود. این غضروف‌ها دو بخش دارند:

• بخش مرکزی ژلاتینی (هسته پالپوزوس) که نرم و پر از آب است.

• بخش بیرونی (آنولوس فیبروزوس) که محکم‌تر است و مانند دیواره از بخش مرکزی محافظت می‌کند.

این غضروف‌ها مانع ساییده شدن مهره‌ها روی هم می‌شوند، حرکت ستون فقرات را ممکن می‌کنند و مانند کمک‌فنر فشارهای وارد شده به بدن را جذب می‌کنند.

نقش غضروف ستون فقرات در سلامت بدن

غضروف‌ها به ظاهر کوچک و ساده‌اند اما عملکرد حیاتی دارند. مهم‌ترین نقش‌های آن‌ها عبارتند از:

1. جلوگیری از اصطکاک مهره‌ها
   بدون غضروف، استخوان‌ها به طور مستقیم روی هم فشار می‌آورند و این باعث درد شدید و تخریب استخوانی می‌شود.

2. امکان حرکت طبیعی ستون فقرات
   خم شدن، چرخیدن و حتی نشستن ساده بدون وجود غضروف سالم غیرممکن خواهد بود.

3. جذب ضربه‌ها
   هنگام راه رفتن، دویدن یا بلند کردن اجسام، نیروهای زیادی به ستون فقرات وارد می‌شود. غضروف مانند ضربه‌گیر عمل می‌کند و از آسیب مهره‌ها جلوگیری می‌کند.

4. حفاظت از اعصاب نخاعی
   نخاع از میان مهره‌ها عبور می‌کند. اگر غضروف آسیب ببیند و به سمت نخاع یا ریشه‌های عصبی بیرون بزند، علائمی مثل بی‌حسی، گزگز یا درد پا و دست ایجاد می‌شود.

چه عواملی باعث آسیب غضروف ستون فقرات می‌شوند؟

از تجربه بالینی خود می‌دانم که بسیاری از بیماران تصور می‌کنند فقط ضربه یا حادثه باعث آسیب غضروف می‌شود، در حالی که عوامل مختلفی در ضعیف شدن یا پاره شدن غضروف نقش دارند:

• افزایش سن: با بالا رفتن سن، آب موجود در غضروف کاهش می‌یابد و خاصیت انعطاف‌پذیری آن کم می‌شود.

• نشستن یا ایستادن طولانی: سبک زندگی کم‌تحرک یا شغل‌هایی که نیاز به نشستن زیاد دارند به مرور به دیسک فشار وارد می‌کنند.

• بلند کردن اجسام سنگین: اگر اصول صحیح را رعایت نکنید، فشار مستقیم به دیسک‌ها منتقل می‌شود.

• چاقی: وزن اضافی باعث می‌شود غضروف‌ها بیشتر تحت فشار باشند.

• سیگار کشیدن: جریان خون غضروف‌ها را کم می‌کند و روند ترمیم طبیعی را مختل می‌کند.

• آسیب‌های ورزشی یا ضربه‌ای: برخوردها یا حرکات نادرست در ورزش نیز می‌توانند باعث پارگی دیسک شوند.

علائم آسیب غضروف ستون فقرات

وقتی غضروف دچار مشکل شود، بسته به محل آن (کمر یا گردن) علائم متفاوتی بروز می‌کند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• درد کمر یا گردن که با حرکت تشدید می‌شود

• انتشار درد به پاها (سیاتیک) یا بازوها

• بی‌حسی یا گزگز در اندام‌ها

• ضعف عضلانی

• محدودیت حرکتی و خشکی کمر

در موارد شدید، بیمار حتی ممکن است کنترل ادرار یا مدفوع را از دست بدهد که نیازمند مراجعه فوری به پزشک است.

تشخیص مشکلات غضروف ستون فقرات

تشخیص صحیح نیازمند معاینه دقیق و استفاده از روش‌های تصویربرداری است. به طور معمول، این مراحل انجام می‌شود:

1. معاینه بالینی توسط پزشک
   بررسی دامنه حرکت، قدرت عضلانی و واکنش‌های عصبی.

2. تصویربرداری با MRI یا CT اسکن
   برای مشاهده میزان پارگی یا بیرون‌زدگی غضروف.

3. آزمایش‌های تکمیلی در موارد خاص
   مثل نوار عصب و عضله برای بررسی آسیب عصبی.

درمان مشکلات غضروف ستون فقرات

روش درمان به شدت آسیب و وضعیت بیمار بستگی دارد. درمان‌ها به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1. درمان‌های غیر جراحی

• استراحت نسبی و اصلاح سبک زندگی

• داروهای ضد التهاب و شل‌کننده عضلانی

• فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف ستون فقرات

• تزریق داروهای ضد التهاب در اطراف عصب

2. روش‌های کم تهاجمی

در برخی بیماران می‌توان با تزریق‌های تخصصی یا لیزر، بدون جراحی باز مشکل را تا حد زیادی کنترل کرد.

3. جراحی

اگر درمان‌های غیر جراحی موثر نباشند یا فشار روی نخاع و اعصاب زیاد باشد، جراحی لازم می‌شود. بسته به شرایط بیمار، جراحی می‌تواند به شکل باز یا با روش‌های کم تهاجمی مثل میکروسکوپی انجام شود.

راهکارهای پیشگیری از آسیب غضروف

به تجربه می‌گویم پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. توصیه‌های ساده اما مهم شامل:

• حفظ وزن مناسب

• ورزش منظم، به خصوص ورزش‌های تقویتی عضلات کمر و شکم

• رعایت اصول صحیح در بلند کردن اجسام

• اجتناب از نشستن یا ایستادن طولانی

• ترک سیگار

• استفاده از صندلی و تشک استاندارد

جمع‌بندی

غضروف ستون فقرات یکی از مهم‌ترین اجزای بدن برای حرکت طبیعی و بدون درد است. آسیب آن می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. شناخت نقش غضروف، علائم آسیب و روش‌های مراقبت از آن به شما کمک می‌کند تا کمر سالم‌تری داشته باشید. اگر دچار علائم مشکوک شدید، بهترین کار مراجعه به پزشک متخصص است تا با تشخیص صحیح و درمان به موقع، از پیشرفت مشکل جلوگیری شود.

به عنوان پزشک، تاکید می‌کنم که نادیده گرفتن دردهای مداوم کمر یا گردن می‌تواند به مشکلات جدی‌تر منجر شود. مراقبت از غضروف‌های ستون فقرات سرمایه‌گذاری برای سال‌های آینده زندگی شماست.