✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
در طول سال‌های کار بالینی، بیماران زیادی با درد ستون فقرات به من مراجعه کرده‌اند. بعضی از آن‌ها دردشان ناگهانی شروع شده و برخی سال‌ها با این مشکل زندگی کرده‌اند. واقعیت این است که درد ستون فقرات یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که در ایران و جهان دیده می‌شود و دلایل مختلفی دارد. در این مطلب می‌خواهم به زبان ساده برای شما توضیح دهم که وقتی دچار درد ستون فقرات می‌شوید، چه باید بکنید و چه اقداماتی ضروری است.
ستون فقرات چه نقشی در بدن دارد؟
ستون فقرات محور اصلی بدن است. این ستون از مهره‌ها، دیسک‌ها، رباط‌ها و عضلات تشکیل شده و وظیفه دارد وزن بدن را تحمل کند، امکان حرکت بدهد و از نخاع و اعصاب محافظت نماید. هرگونه آسیب یا اختلال در این ساختار می‌تواند باعث درد و محدودیت حرکت شود.
دلایل شایع درد ستون فقرات
درد ستون فقرات علل گوناگونی دارد. برخی ساده و گذرا هستند و بعضی جدی و نیازمند بررسی فوری. مهم‌ترین علل عبارت‌اند از:
کشیدگی یا اسپاسم عضلات در اثر فعالیت سنگین یا حرکت نادرست
آرتروز و تغییرات فرسایشی مهره‌ها که با افزایش سن شایع می‌شود
بیماری دیسک کمر یا گردن (فتق دیسک یا بیرون‌زدگی دیسک)
تنگی کانال نخاعی که بیشتر در افراد میانسال و سالمند دیده می‌شود
انحرافات ستون فقرات مثل اسکولیوز یا کیفوز
ضربه‌ها و شکستگی‌ها
عفونت‌ها یا تومورها (کمتر شایع اما مهم)
چه زمانی درد ستون فقرات جدی است؟
هر دردی در ستون فقرات نیاز به نگرانی ندارد. اما برخی علائم هشداردهنده هستند و در صورت وجود آن‌ها باید سریع به پزشک مراجعه کنید:
درد همراه با بی‌حسی یا ضعف پاها یا دست‌ها
درد شدید که با استراحت بهبود پیدا نمی‌کند
مشکل در کنترل ادرار یا مدفوع
درد همراه با تب یا کاهش وزن بی‌دلیل
درد بعد از ضربه شدید
اولین اقدامات برای کنترل درد ستون فقرات
اگر دچار درد خفیف یا متوسط شده‌اید و علائم هشداردهنده وجود ندارد، می‌توانید اقدامات اولیه زیر را انجام دهید:
استراحت نسبی: یک یا دو روز استراحت کنید اما استراحت طولانی‌مدت توصیه نمی‌شود.
کمپرس سرد یا گرم: در ساعات اول پس از شروع درد، کمپرس سرد و بعد از ۴۸ ساعت کمپرس گرم می‌تواند کمک کند.
مسکن‌های ساده: داروهایی مثل استامینوفن یا ایبوپروفن در کوتاه‌مدت می‌توانند درد را کاهش دهند (البته در صورت نداشتن منع مصرف).
حرکات کششی ملایم: پس از کاهش درد اولیه، حرکات ساده کششی و پیاده‌روی سبک مفید است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر درد ستون فقرات بیش از چند روز طول کشید یا شدید شد، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. تشخیص علت دقیق درد تنها با معاینه و در صورت نیاز تصویربرداری امکان‌پذیر است. مراجعه به پزشک کمک می‌کند از مزمن شدن درد یا بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
روش‌های تشخیص درد ستون فقرات
به عنوان جراح مغز و اعصاب و دیسک، برای تشخیص علت درد معمولا از ترکیب روش‌های زیر استفاده می‌کنم:
گرفتن شرح‌حال دقیق از بیمار
معاینه بالینی (بررسی حرکات، رفلکس‌ها، قدرت عضلات)
تصویربرداری مثل MRI یا CT اسکن در موارد لازم
آزمایش خون در صورت شک به عفونت یا بیماری التهابی
درمان درد ستون فقرات
درمان به علت بیماری، شدت درد و شرایط بیمار بستگی دارد. درمان‌ها معمولا به صورت مرحله‌ای انجام می‌شوند.
۱. درمان‌های غیرجراحی
بیشتر بیماران با این روش‌ها بهبود پیدا می‌کنند:
دارو درمانی: داروهای ضدالتهاب، شل‌کننده عضلانی یا مسکن در دوره کوتاه
فیزیوتراپی: شامل ورزش‌های کششی و تقویتی، درمان دستی و دستگاهی
تزریق‌های تخصصی: تزریق دارو در اطراف ریشه عصب یا مفاصل ستون فقرات
اصلاح سبک زندگی: کاهش وزن، ترک سیگار، بهبود وضعیت نشستن و خوابیدن
۲. درمان‌های جراحی
وقتی درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند یا علائم شدید باشد (مثل فشار زیاد بر نخاع یا اعصاب)، جراحی لازم می‌شود. روش‌های جراحی شامل:
جراحی دیسک کمر یا گردن برای خارج کردن فشار از روی عصب
جراحی فیوژن (جوش دادن مهره‌ها) در موارد بی‌ثباتی ستون فقرات
جراحی تنگی کانال نخاعی برای باز کردن فضای نخاع
نقش ورزش در پیشگیری و درمان
ورزش منظم یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش و پیشگیری از درد ستون فقرات است. اما ورزش باید اصولی انجام شود. تمریناتی مثل پیاده‌روی، شنا و حرکات کششی ملایم معمولا توصیه می‌شوند. در مقابل، ورزش‌های سنگین یا حرکات ناگهانی می‌توانند وضعیت را بدتر کنند.
توصیه‌های عملی برای مراقبت از ستون فقرات
در این بخش، نکاتی ساده و کاربردی را که سال‌ها در تجربه پزشکی با بیماران دیده‌ام، با شما به اشتراک می‌گذارم:
هنگام نشستن، کمرتان را صاف نگه دارید و از صندلی مناسب استفاده کنید.
هنگام بلند کردن اجسام، به جای خم کردن کمر، زانوها را خم کنید.
هر نیم ساعت نشستن پشت میز، کمی بایستید و حرکت کنید.
تشک تخت باید نه خیلی نرم باشد و نه خیلی سفت.
وزن سالم بدن را حفظ کنید.
شنا و پیاده‌روی منظم را در برنامه روزانه قرار دهید.
اشتباهات رایج بیماران
بسیاری از بیماران به دلیل باورهای غلط یا روش‌های نادرست، درمان خود را به تأخیر می‌اندازند. رایج‌ترین اشتباهات عبارت‌اند از:
مصرف خودسرانه داروهای قوی یا طولانی‌مدت
مراجعه به افراد غیرمتخصص برای درمان ستون فقرات
استراحت مطلق طولانی‌مدت
بی‌توجهی به علائم هشداردهنده
تجربه من در برخورد با بیماران
در سال‌های کاری‌ام بارها دیده‌ام بیمارانی که با درد ساده عضلانی مراجعه کرده‌اند اما به دلیل نگرانی بیش از حد، آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های غیرضروری انجام داده‌اند. برعکس، بیمارانی هم بوده‌اند که علائم جدی مثل بی‌حسی پا را نادیده گرفته و دیر مراجعه کرده‌اند، در حالی که اگر زودتر اقدام می‌کردند، درمانشان آسان‌تر بود. همین تجربه‌ها نشان می‌دهد که شناخت علائم و مشورت به‌موقع با پزشک چقدر اهمیت دارد.
پرسش‌های پرتکرار بیماران
آیا همه دردهای ستون فقرات نیاز به جراحی دارند؟
خیر. بیش از ۸۰ درصد بیماران با درمان‌های غیرجراحی بهبود پیدا می‌کنند. جراحی تنها در موارد خاص ضروری است.
بهترین تشک برای ستون فقرات چیست؟
تشکی با سفتی متوسط که بتواند ستون فقرات را در حالت طبیعی نگه دارد، بهترین انتخاب است.
آیا ورزش می‌تواند درد ستون فقرات را تشدید کند؟
اگر ورزش اصولی و تحت نظر متخصص انجام شود، مفید است. اما حرکات سنگین یا نادرست می‌تواند درد را بدتر کند.
جمع‌بندی
درد ستون فقرات یک مشکل شایع اما قابل کنترل است. مهم‌ترین کار این است که علائم خود را جدی بگیرید و در صورت تداوم یا شدت، به متخصص مراجعه کنید. بیشتر بیماران با روش‌های ساده درمانی بهبود می‌یابند و تنها تعداد کمی نیاز به جراحی دارند.
به یاد داشته باشید ستون فقرات ستون زندگی است. مراقبت از آن با رعایت اصول ساده‌ای مثل ورزش منظم، نشستن و خوابیدن درست و پرهیز از حرکات نادرست امکان‌پذیر است. اگر دچار درد شدید، نگران نباشید؛ مشاوره به‌موقع با پزشک می‌تواند بهترین مسیر درمان را برای شما مشخص کند.
