✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
ستون فقرات یکی از مهم‌ترین ساختارهای بدن است که نه تنها قامت و شکل بدن را نگه می‌دارد، بلکه از نخاع و اعصاب حیاتی محافظت می‌کند. بسیاری از والدین و حتی نوجوانان این پرسش را مطرح می‌کنند که رشد ستون فقرات تا چه زمانی ادامه دارد و در چه سنی متوقف می‌شود. این موضوع به ویژه برای کسانی که نگران قد فرزندشان یا مشکلاتی مثل قوز، اسکولیوز و دردهای کمر هستند اهمیت زیادی دارد.
در این مقاله قصد دارم به زبانی ساده اما علمی توضیح دهم که رشد ستون فقرات چگونه اتفاق می‌افتد، چه عواملی بر آن تاثیر می‌گذارند، تا چه سنی ادامه دارد و چرا مراقبت از ستون فقرات بعد از توقف رشد نیز همچنان ضروری است.
ستون فقرات چگونه شکل می‌گیرد؟
رشد و تکامل ستون فقرات از دوران جنینی آغاز می‌شود. در این مرحله مهره‌ها و دیسک‌ها به تدریج شکل می‌گیرند. پس از تولد، استخوان‌ها، غضروف‌ها و رباط‌ها به رشد خود ادامه می‌دهند و ستون فقرات به تدریج طولانی‌تر و مستحکم‌تر می‌شود.
ستون فقرات از ۳۳ مهره تشکیل شده است:
۷ مهره گردنی
۱۲ مهره سینه‌ای
۵ مهره کمری
۵ مهره خاجی که به هم جوش می‌خورند
۴ مهره دنبالچه که در انتهای ستون فقرات قرار می‌گیرند
این مجموعه با همکاری دیسک‌ها و عضلات اطراف، ساختاری را ایجاد می‌کند که هم حرکت بدن را ممکن می‌سازد و هم از نخاع محافظت می‌کند.
رشد ستون فقرات تا چه سنی ادامه دارد؟
رشد ستون فقرات همزمان با رشد عمومی استخوان‌های بدن اتفاق می‌افتد. معمولا:
در دختران: رشد ستون فقرات در حدود ۱۶ تا ۱۸ سالگی به پایان می‌رسد.
در پسران: رشد ستون فقرات معمولا تا ۱۸ تا ۲۰ سالگی ادامه دارد.
البته این اعداد تقریبی هستند و ممکن است در برخی افراد رشد کمی زودتر یا دیرتر متوقف شود. عواملی مانند ژنتیک، تغذیه، هورمون‌ها و سبک زندگی می‌توانند زمان پایان رشد را تغییر دهند.
چرا سن رشد در دختران و پسران متفاوت است؟
بلوغ در دختران زودتر آغاز می‌شود و به همین دلیل صفحات رشد استخوانی آن‌ها سریع‌تر بسته می‌شود. در مقابل، پسران دیرتر به بلوغ کامل می‌رسند و به همین دلیل ستون فقرات آن‌ها مدت بیشتری فرصت رشد دارد. این تفاوت باعث می‌شود میانگین قد پسران معمولا کمی بیشتر از دختران باشد.
نقش صفحات رشد در توقف رشد ستون فقرات
در استخوان‌های کودکان و نوجوانان بخش‌هایی به نام صفحات رشد وجود دارد. این بخش‌ها از غضروف تشکیل شده‌اند و وظیفه دارند طول استخوان‌ها را افزایش دهند. زمانی که صفحات رشد بسته می‌شوند، دیگر امکان افزایش طولی استخوان‌ها وجود ندارد.
در ستون فقرات نیز بسته شدن صفحات رشد به معنای پایان رشد طولی مهره‌ها است. پزشک می‌تواند با معاینه و در صورت نیاز تصویربرداری مانند رادیوگرافی بررسی کند که آیا صفحات رشد بسته شده‌اند یا نه.
اهمیت رشد ستون فقرات در سلامت آینده
ستون فقرات تنها یک ستون استخوانی نیست. وظایف حیاتی آن شامل موارد زیر است:
حفظ قامت و حالت بدن
محافظت از نخاع و ریشه‌های عصبی
انتقال وزن بدن در حالت ایستاده و نشسته
کمک به حرکت، چرخش و خم شدن بدن
اگر ستون فقرات در دوران رشد به درستی شکل نگیرد، فرد ممکن است با مشکلاتی مثل اسکولیوز (انحراف جانبی)، کیفوز (قوز پشتی)، لوردوز غیرطبیعی یا حتی دردهای مزمن در آینده روبه‌رو شود.
عوامل موثر بر رشد سالم ستون فقرات
۱. ژنتیک
ژنتیک مهم‌ترین عامل تعیین کننده قد و ساختار استخوانی است. اگر در خانواده سابقه انحراف ستون فقرات یا مشکلات استخوانی وجود داشته باشد، احتمال بروز آن در فرزندان بیشتر است.
۲. تغذیه
رشد استخوان‌ها بدون تغذیه مناسب ممکن نیست. کلسیم، ویتامین D، پروتئین و مواد معدنی نقش اساسی در استحکام و رشد ستون فقرات دارند. کمبود این مواد می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوانی یا توقف رشد زودرس شود.
۳. فعالیت بدنی
ورزش منظم به تقویت عضلات اطراف ستون فقرات و بهبود جریان خون کمک می‌کند. ورزش‌هایی مثل شنا، پیاده‌روی، ورزش‌های کششی و حتی ژیمناستیک در دوران رشد بسیار مفید هستند. در مقابل، بی‌تحرکی یا فعالیت‌های سنگین و نادرست می‌تواند آسیب‌زا باشد.
۴. وضعیت بدنی
نشستن طولانی مدت روی صندلی نامناسب، استفاده زیاد از تلفن همراه با خم شدن گردن، یا حمل کیف سنگین روی یک شانه، می‌تواند بر شکل‌گیری ستون فقرات تاثیر منفی بگذارد.
۵. بیماری‌ها
برخی بیماری‌های هورمونی یا متابولیک، و همچنین مشکلات مادرزادی ستون فقرات می‌توانند مانع رشد طبیعی شوند و نیاز به بررسی پزشکی دارند.
چگونه می‌توان رشد سالم ستون فقرات را تضمین کرد؟
برای کمک به رشد طبیعی و سالم ستون فقرات، توصیه‌های زیر اهمیت دارند:
تامین تغذیه متعادل و سرشار از کلسیم و ویتامین D
تشویق کودک به ورزش منظم و مناسب
کنترل وضعیت نشستن، ایستادن و خوابیدن
پرهیز از حمل بار سنگین روی شانه‌ها یا کمر
مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی مثل قوز یا انحراف ستون فقرات
انجام معاینات دوره‌ای در دوران رشد
آیا بعد از پایان رشد، ستون فقرات دیگر تغییر نمی‌کند؟
بعد از پایان رشد طولی، ستون فقرات همچنان دچار تغییرات طبیعی می‌شود. با گذر زمان و افزایش سن، تراکم استخوان کاهش می‌یابد، دیسک‌ها دچار فرسایش می‌شوند و احتمال آرتروز وجود دارد. بنابراین مراقبت از ستون فقرات محدود به دوران نوجوانی نیست و در تمام طول عمر اهمیت دارد.
پرسش‌های پرتکرار بیماران
آیا ورزش می‌تواند باعث افزایش قد بعد از ۲۰ سالگی شود؟
خیر. بعد از بسته شدن صفحات رشد، ورزش تاثیری بر افزایش قد ندارد. اما می‌تواند وضعیت قامت را بهبود دهد و فرد را بلندتر نشان دهد.
آیا مشکلاتی مثل اسکولیوز بعد از پایان رشد قابل درمان هستند؟
در موارد خفیف می‌توان با ورزش یا بریس به بهبود کمک کرد، اما در موارد شدید ممکن است نیاز به جراحی باشد. به همین دلیل تشخیص زودهنگام اهمیت زیادی دارد.
آیا نشستن طولانی در نوجوانی جلوی رشد ستون فقرات را می‌گیرد؟
نشستن طولانی با وضعیت بد می‌تواند به قوس‌های طبیعی آسیب بزند، اما رشد طولی مهره‌ها را متوقف نمی‌کند. با این حال اثرات منفی آن در آینده قابل توجه است.
جمع بندی
رشد ستون فقرات در دختران معمولا تا ۱۸ سالگی و در پسران تا حدود ۲۰ سالگی ادامه دارد. پس از این سنین، صفحات رشد بسته می‌شوند و افزایش طولی متوقف می‌شود. با این حال مراقبت از ستون فقرات در تمام طول زندگی اهمیت دارد، زیرا تغییرات ناشی از افزایش سن همچنان ادامه دارد.
به عنوان جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات تاکید می‌کنم که توجه به تغذیه مناسب، فعالیت بدنی، وضعیت صحیح بدن و معاینات دوره‌ای در دوران رشد، سرمایه‌ای ارزشمند برای داشتن ستون فقراتی سالم در بزرگسالی خواهد بود.
