✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
در طول سال های فعالیت پزشکی بارها بیماران زیادی به من مراجعه کرده اند که با درد یا علائم عصبی در ناحیه کمر، گردن یا پا مواجه بوده اند و پس از بررسی متوجه شده ایم که علت آن وجود کیست در ستون فقرات بوده است. در این مقاله تلاش می کنم به زبان ساده توضیح دهم که کیست ستون فقرات چیست، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده می شود و چه روش هایی برای درمان آن وجود دارد.
تعریف کیست ستون فقرات
کیست ستون فقرات به کیسه ای پر از مایع یا بافت غیر طبیعی گفته می شود که در اطراف یا داخل کانال نخاعی ایجاد می شود. این کیست ها ممکن است خوش خیم باشند و خطر جدی برای زندگی فرد ایجاد نکنند، اما بسته به محل و اندازه می توانند باعث فشار بر نخاع یا ریشه های عصبی شوند و علائمی مثل درد، بی حسی یا ضعف عضلانی به وجود آورند.
کیست های ستون فقرات انواع مختلفی دارند و در هر بخشی از ستون فقرات، از گردن تا کمر و حتی ناحیه ساکروم (پایین ترین قسمت ستون فقرات) ممکن است دیده شوند.
انواع کیست ستون فقرات
از نظر پزشکی، کیست های ستون فقرات چند نوع اصلی دارند که هر کدام ویژگی ها و علائم خاص خود را دارند:
1. کیست سینوویال (Synovial cyst)
این کیست بیشتر در افراد میانسال یا مسن ایجاد می شود و به دلیل تغییرات مفصلی و ساییدگی مفاصل فاست در ستون فقرات کمری شکل می گیرد. کیست سینوویال معمولا در کمر دیده می شود و می تواند باعث درد و فشار بر عصب سیاتیک شود.
2. کیست تارلوف (Tarlov cyst)
این نوع کیست اغلب در ناحیه ساکروم (پایین کمر و نزدیک لگن) ایجاد می شود. بسیاری از کیست های تارلوف بدون علامت هستند اما در برخی بیماران باعث درد لگن، بی حسی پا یا مشکلات ادراری می شوند.
3. کیست آراکنوئید (Arachnoid cyst)
این کیست در لایه های پوشاننده نخاع به وجود می آید و می تواند روی نخاع یا ریشه های عصبی فشار وارد کند.
4. کیست گانگلیونی (Ganglion cyst)
این کیست ها مشابه کیست سینوویال هستند اما منشا آنها متفاوت است و معمولا در اطراف مفاصل ستون فقرات شکل می گیرند.
5. سایر کیست ها
به طور نادر ممکن است انواع دیگری از کیست ها در ستون فقرات دیده شوند که در دسته های بالا قرار نمی گیرند.
علائم کیست ستون فقرات
علائم کیست ستون فقرات بسته به محل و اندازه متفاوت است. برخی بیماران ممکن است اصلا علامتی نداشته باشند و کیست آنها به طور اتفاقی در تصویربرداری تشخیص داده شود. اما در موارد علامت دار، نشانه های زیر شایع تر است:
درد در ناحیه کمر یا گردن
انتشار درد به پاها یا بازوها (مشابه درد دیسک)
بی حسی یا گزگز در اندام ها
ضعف عضلانی
مشکل در راه رفتن یا ایستادن طولانی
در موارد شدید: مشکلات کنترل ادرار یا مدفوع
علت ایجاد کیست ستون فقرات
علت دقیق همه انواع کیست ستون فقرات مشخص نیست اما عوامل زیر نقش مهمی دارند:
تغییرات ناشی از افزایش سن و ساییدگی مفاصل ستون فقرات
تروما یا آسیب های قبلی ستون فقرات
بیماری های التهابی یا دژنراتیو
استعداد ژنتیکی در برخی افراد
تجمع غیر طبیعی مایع نخاعی در اطراف ریشه های عصبی
تشخیص کیست ستون فقرات
برای تشخیص کیست ستون فقرات معاینه بالینی اولین قدم است. پزشک با بررسی علائم، تست های عصبی و قدرت عضلانی می تواند به وجود مشکل پی ببرد. اما برای تایید قطعی نیاز به تصویربرداری داریم.
روش های تصویربرداری
MRI ستون فقرات: بهترین روش برای مشاهده کیست و بررسی ارتباط آن با نخاع و اعصاب است.
سی تی اسکن: گاهی برای بررسی تغییرات استخوانی و مفصلی همراه استفاده می شود.
میلوگرافی: در موارد خاص برای بررسی مسیر مایع نخاعی انجام می شود.
درمان کیست ستون فقرات
روش درمان بستگی به نوع، اندازه، محل و شدت علائم دارد. هدف اصلی کاهش فشار بر اعصاب و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.
1. درمان های غیر جراحی
اگر کیست کوچک باشد و علائم خفیف ایجاد کند، پزشک ممکن است درمان محافظه کارانه را توصیه کند:
داروهای ضد التهاب و مسکن
فیزیوتراپی برای تقویت عضلات و کاهش فشار بر ستون فقرات
استراحت نسبی و تغییر سبک زندگی
تزریق استروئید یا داروهای ضد التهاب در محل مفصل (در کیست های سینوویال)
2. درمان جراحی
وقتی کیست بزرگ باشد یا باعث فشار شدید بر نخاع و اعصاب شود و درمان های غیر جراحی موثر نباشند، جراحی لازم می شود. روش جراحی بسته به محل کیست متفاوت است اما معمولا شامل برداشتن کیست و آزاد کردن عصب تحت فشار است.
به عنوان جراح ستون فقرات، تجربه من نشان می دهد که انتخاب صحیح بیمار برای جراحی و انجام دقیق آن می تواند نتایج بسیار خوبی داشته باشد و بیمار پس از عمل زندگی عادی خود را از سر بگیرد.
تفاوت کیست ستون فقرات با دیسک کمر
بسیاری از بیماران از من می پرسند آیا کیست همان دیسک کمر است؟ پاسخ منفی است. دیسک کمر به بیرون زدگی یا پارگی دیسک بین مهره ای گفته می شود اما کیست یک کیسه پر از مایع یا بافت است. با این حال هر دو می توانند علائم مشابهی مثل درد سیاتیک یا بی حسی پا ایجاد کنند و گاهی فقط با MRI قابل تشخیص دقیق هستند.
آیا همه کیست های ستون فقرات نیاز به درمان دارند؟
خیر. اگر کیست کوچک باشد و علامتی ایجاد نکند، تنها کافی است بیمار تحت نظر باشد و هر چند وقت یک بار MRI یا معاینه تکرار شود. درمان زمانی لازم است که کیست باعث درد، محدودیت حرکتی یا اختلال عصبی شود.
پیشگیری از بروز کیست ستون فقرات
پیشگیری قطعی همیشه امکان پذیر نیست، اما رعایت چند نکته می تواند خطر ایجاد یا تشدید کیست ها را کاهش دهد:
حفظ وزن مناسب
انجام ورزش های مناسب برای تقویت عضلات کمر و شکم
اجتناب از حرکات ناگهانی و بلند کردن اجسام سنگین به روش نادرست
درمان به موقع مشکلات مفصلی و ستون فقرات
جمع بندی
کیست ستون فقرات یک بیماری نسبتا شایع است که می تواند بدون علامت باشد یا با درد و علائم عصبی همراه شود. تشخیص دقیق تنها با تصویربرداری امکان پذیر است و درمان آن بسته به شرایط بیمار از روش های غیر جراحی تا جراحی متغیر است.
تجربه من به عنوان جراح مغز و اعصاب نشان داده است که مراجعه زودهنگام به پزشک، تشخیص دقیق و انتخاب روش درمانی مناسب نقش تعیین کننده ای در بهبود بیماران دارد. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان علائمی مانند درد مداوم کمر، بی حسی پا یا ضعف عضلانی دارید، توصیه می کنم بدون تاخیر به پزشک متخصص ستون فقرات مراجعه کنید تا علت مشکل بررسی و بهترین درمان انتخاب شود.
