✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
یکی از خطرناک‌ترین مشکلاتی که ممکن است در ناحیه پایین کمر ایجاد شود، سندرم دم‌اسبی است. این مشکل به قدری جدی است که تأخیر در تشخیص و درمان آن می‌تواند به فلج دائمی، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع یا ناباروری منجر شود.
در این مقاله به زبان ساده برای شما توضیح می‌دهم که سندرم دم‌اسبی چیست، چه علائمی دارد، چه کسانی در معرض آن هستند و در صورت بروز چه باید کرد.
سندرم دم‌اسبی دقیقا چیست؟
در قسمت پایینی نخاع، رشته‌های عصبی‌ای وجود دارند که به ناحیه لگن، پاها، مثانه و اندام تناسلی عصب‌رسانی می‌کنند. این مجموعه از اعصاب به دلیل شکل‌شان، شبیه به دم اسب دیده می‌شوند و به همین دلیل به آن‌ها اعصاب دم‌اسبی (Cauda Equina) گفته می‌شود.
سندرم دم‌اسبی زمانی رخ می‌دهد که این مجموعه عصبی به صورت ناگهانی و شدید تحت فشار قرار می‌گیرد. این فشار، معمولاً به علت بیرون‌زدگی شدید دیسک کمر، تومور، عفونت یا ضربه ایجاد می‌شود و یک اورژانس پزشکی واقعی محسوب می‌شود.
علائم سندرم دم‌اسبی؛ چه هشدارهایی را باید جدی بگیریم؟
برخلاف بسیاری از مشکلات کمر که با درد شروع می‌شوند و گاهی خفیف هستند، سندرم دم‌اسبی معمولاً با مجموعه‌ای از علائم جدی همراه است که ممکن است در عرض چند ساعت تا چند روز ظاهر شوند.
مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:
بی‌حسی در ناحیه اطراف مقعد، کشاله ران و اندام تناسلی (به شکل زینی)
بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع (ناتوانی در کنترل مثانه یا روده)
ضعف شدید در پاها یا فلج یک یا هر دو پا
درد شدید در پایین کمر همراه با درد تیرکشنده به پاها (معمولاً دوطرفه)
کاهش ناگهانی میل جنسی یا اختلال عملکرد جنسی
وجود هر کدام از این علائم باید زنگ خطر جدی باشد و بیمار باید فوراً به اورژانس مراجعه کند.
علت بروز سندرم دم‌اسبی چیست؟
در تجربه من به عنوان جراح مغز و اعصاب، مهم‌ترین علت سندرم دم‌اسبی در بیماران ایرانی، بیرون‌زدگی شدید دیسک کمر (فتق دیسک) در ناحیه L4-L5 یا L5-S1 است. اما دلایل دیگری هم وجود دارد:
فتق شدید دیسک بین‌مهره‌ای
تومورهای نخاعی یا متاستازهای سرطان
آسیب‌های شدید و ضربه به کمر
عفونت‌های مهره‌ای یا آبسه اپیدورال
هماتوم (خونریزی) در فضای اطراف نخاع
تنگی شدید کانال نخاعی مادرزادی یا اکتسابی
در اغلب موارد، این مشکلات باعث ایجاد فشار فوری و شدید روی اعصاب دم‌اسبی می‌شوند.
چرا سندرم دم‌اسبی یک اورژانس است؟
زمان در این بیماری بسیار حیاتی است. اگر فشار وارد بر اعصاب دم‌اسبی طی ۴۸ ساعت اول رفع نشود، احتمال آسیب دائمی اعصاب بسیار بالا می‌رود. این آسیب می‌تواند باعث فلج پاها، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، و اختلال دائمی در عملکرد جنسی شود.
به همین دلیل، در صورت وجود علائم، باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کرد و در صورت تایید تشخیص، عمل جراحی فوری انجام شود تا فشار از روی اعصاب برداشته شود.
تشخیص سندرم دم‌اسبی چگونه انجام می‌شود؟
بررسی علائم بیمار توسط پزشک متخصص، گام اول است. سپس:
MRI ستون فقرات کمری اصلی‌ترین روش برای تایید فشار روی اعصاب دم‌اسبی است.
بررسی حسی ناحیه پرینه، تون عضلات مقعد، و قدرت پاها نیز در معاینه فیزیکی انجام می‌شود.
گاهی سونوگرافی مثانه برای بررسی باقی‌مانده ادرار در مثانه استفاده می‌شود.
تشخیص باید سریع و دقیق باشد تا درمان موثر صورت گیرد.
درمان سندرم دم‌اسبی؛ چه باید کرد؟
تنها درمان موثر در اکثر موارد، جراحی فوری است. هدف از جراحی، برداشتن فشار از روی اعصاب است.
نوع جراحی بستگی به علت فشار دارد:
در مورد فتق دیسک، معمولاً دیسککتومی انجام می‌شود.
اگر تومور یا آبسه عامل فشار باشد، برداشتن تومور یا تخلیه عفونت لازم است.
در موارد خونریزی، خارج کردن هماتوم ضروری است.
هر چه جراحی سریع‌تر انجام شود، شانس بازگشت حس، قدرت عضلات و کنترل ادرار بیشتر خواهد بود.
پس از جراحی چه می‌شود؟ آیا همه چیز به حالت عادی برمی‌گردد؟
پاسخ به این سوال بستگی به زمان مراجعه و شدت آسیب دارد.
در تجربه بالینی من:
بیمارانی که در کمتر از ۲۴ ساعت از شروع علائم جراحی شده‌اند، اغلب بهبودی خوبی داشته‌اند.
بیمارانی که با تأخیر مراجعه کرده‌اند، گاهی دچار آسیب دائمی در کنترل مثانه یا پاها شده‌اند.
توانبخشی و فیزیوتراپی بعد از جراحی نقش مهمی در بازگشت عملکرد بدن دارد.
چه کسانی در معرض خطر بیشتری هستند؟
افرادی که یکی از شرایط زیر را دارند، باید بیشتر مراقب باشند:
سابقه فتق دیسک کمر
سابقه تروما یا تصادف شدید
سابقه تنگی کانال نخاعی
بیماران سرطانی با احتمال متاستاز مهره‌ها
افرادی که دچار عفونت‌های مزمن یا ضعف سیستم ایمنی هستند
این افراد در صورت بروز علائم هشداردهنده، نباید وقت را تلف کنند.
جمع‌بندی پزشک
سندرم دم‌اسبی یک اورژانس جدی در ناحیه نخاعی است.
در صورت مشاهده علائمی مثل بی‌اختیاری، بی‌حسی در ناحیه بین پاها یا ضعف شدید در پاها، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
تأخیر در درمان ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
