✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
سلام، من دکتر محمدمهدی سلیمانی هستم، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات. بسیاری از افرادی که به من مراجعه می‌کنند، وقتی از درد یا خشکی کمر شکایت دارند، این سؤال را مطرح می‌کنند که «آیا ستون فقراتم ملتهب شده است؟» یا «التهاب ستون فقرات دقیقا چه معنایی دارد؟». این پرسش طبیعی است، چون واژه التهاب برای بیشتر مردم یادآور قرمزی، تورم یا درد در یک عضو سطحی بدن مثل پوست یا مفصل زانو است. اما وقتی این التهاب در ناحیه‌ای پیچیده مثل ستون فقرات رخ دهد، موضوع کمی متفاوت خواهد بود.
ستون فقرات ساختاری حیاتی است که علاوه بر نگهداری وزن بدن، از نخاع و اعصاب حیاتی محافظت می‌کند. به همین دلیل هرگونه التهاب در این ناحیه می‌تواند مشکلاتی جدی به همراه داشته باشد. در این مطلب می‌خواهم به زبان ساده و در عین حال علمی توضیح دهم که التهاب ستون فقرات چیست، چه علائمی دارد، چه عواملی باعث آن می‌شوند و چگونه می‌توان آن را درمان یا کنترل کرد. هدف من این است که شما با آگاهی بیشتر، در صورت مشاهده علائم، تصمیم درست‌تری بگیرید و به‌موقع به پزشک مراجعه کنید.
ستون فقرات و نقش حیاتی آن
ستون فقرات یکی از مهم‌ترین بخش‌های بدن است که علاوه بر نگهداری وزن بدن، از نخاع و ریشه‌های عصبی محافظت می‌کند. هرگونه آسیب یا التهاب در این بخش می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. ستون فقرات از مهره‌ها، دیسک‌ها، لیگامان‌ها، مفاصل کوچک و عضلات اطراف تشکیل شده است. التهاب می‌تواند هر یک از این ساختارها را درگیر کند.
التهاب ستون فقرات یعنی چه؟
التهاب به طور کلی به واکنش بدن در برابر عوامل آسیب‌زا یا محرک گفته می‌شود. وقتی در ستون فقرات التهاب رخ می‌دهد، بافت‌های اطراف مهره‌ها یا مفاصل بین آن‌ها دچار تغییراتی می‌شوند که ممکن است باعث درد، خشکی، تورم یا محدودیت حرکت شود.
این التهاب می‌تواند حاد و موقت باشد، مثلا پس از یک ضربه یا فشار ناگهانی. اما در برخی موارد مزمن است و به بیماری‌های خاصی مثل اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing Spondylitis) مربوط می‌شود که یک بیماری التهابی خودایمنی است.
علائم التهاب ستون فقرات
علائم التهاب بسته به علت آن متفاوت است، اما شایع‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
درد کمر یا گردن که معمولا در حالت استراحت هم وجود دارد.
خشکی ستون فقرات به‌خصوص صبح‌ها بعد از بیدار شدن.
کاهش انعطاف‌پذیری در حرکات مثل خم شدن یا چرخاندن کمر.
تورم یا حساسیت موضعی در محل مهره‌ها یا مفاصل.
در موارد پیشرفته: گرفتگی عضلات، بی‌حسی یا گزگز اندام‌ها به دلیل فشار بر اعصاب.
گاهی بیماران التهاب ستون فقرات را با دیسک کمر اشتباه می‌گیرند، در حالی که دیسک معمولا ناشی از بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک بین مهره‌ای است، نه التهاب مستقیم مفاصل.
علت‌های شایع التهاب ستون فقرات
دلایل مختلفی می‌توانند باعث التهاب در ستون فقرات شوند:
بیماری‌های التهابی و خودایمنی
اسپوندیلیت آنکیلوزان
آرتریت روماتوئید
پسوریازیس آرتریت
عفونت‌ها
عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی در مهره‌ها یا دیسک‌ها
سل استخوانی (Pott’s disease)
آسیب‌ها و ضربه‌ها
زمین خوردن یا تصادف
حرکات ورزشی شدید و غیر اصولی
فرسایش و ساییدگی مفاصل (دژنراتیو)
آرتروز ستون فقرات به دلیل افزایش سن یا فشارهای مداوم
عوامل ژنتیکی
سابقه خانوادگی در برخی بیماری‌های خودایمنی
چه کسانی بیشتر در معرض التهاب ستون فقرات هستند؟
افرادی که سابقه خانوادگی بیماری‌های روماتیسمی دارند.
جوانان (به‌ویژه مردان) که در دهه دوم و سوم زندگی دچار اسپوندیلیت می‌شوند.
افراد مسن با آرتروز پیشرفته ستون فقرات.
کسانی که به‌طور مداوم فشارهای سنگین یا حرکات غیر اصولی به کمر وارد می‌کنند.
عوارض بی‌توجهی به التهاب ستون فقرات
نادیده گرفتن علائم التهاب می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد:
محدودیت حرکتی دائمی
تغییر شکل ستون فقرات و قوز
فشار بر نخاع و اعصاب با علائمی مثل ضعف یا بی‌حسی پاها
کاهش کیفیت زندگی به دلیل درد مزمن
به همین دلیل، مراجعه به پزشک متخصص در مراحل اولیه اهمیت زیادی دارد.
تشخیص التهاب ستون فقرات
تشخیص دقیق نیازمند بررسی کامل پزشکی است. معمولا مراحل زیر طی می‌شود:
معاینه بالینی برای بررسی دامنه حرکتی، درد و حساسیت.
آزمایش خون برای تشخیص وجود مارکرهای التهابی یا ژنتیکی (مثل HLA-B27).
تصویربرداری شامل عکس ساده، MRI یا سی‌تی‌اسکن برای بررسی مفاصل و بافت نرم.
در موارد خاص: نمونه‌برداری یا آزمایش مایع مفصلی برای رد عفونت.
روش‌های درمان التهاب ستون فقرات
درمان به علت التهاب بستگی دارد، اما اصول کلی به شرح زیر است:
۱. درمان دارویی
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و التهاب.
داروهای مهارکننده سیستم ایمنی در بیماری‌های خودایمنی.
آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت وجود عفونت.
گاهی کورتون به صورت تزریقی یا خوراکی.
۲. فیزیوتراپی و ورزش
تمرین‌های کششی برای افزایش انعطاف‌پذیری.
تقویت عضلات اطراف ستون فقرات برای کاهش فشار.
اصلاح وضعیت نشستن و ایستادن.
۳. تغییر سبک زندگی
پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین.
کنترل وزن.
ترک سیگار که می‌تواند التهاب را تشدید کند.
۴. جراحی
در موارد شدید و مقاوم به درمان دارویی، جراحی برای رفع فشار از روی اعصاب یا اصلاح تغییر شکل ستون فقرات لازم می‌شود. این تصمیم باید با بررسی دقیق توسط جراح ستون فقرات گرفته شود.
تفاوت التهاب ستون فقرات با سایر دردهای کمر
بسیاری از بیماران هر نوع کمردردی را التهاب ستون فقرات می‌دانند. اما تفاوت‌هایی وجود دارد:
درد مکانیکی ناشی از دیسک یا گرفتگی عضلات معمولا با استراحت بهتر می‌شود، در حالی که درد التهابی در زمان استراحت هم وجود دارد.
در التهاب، خشکی صبحگاهی و تدریجی وجود دارد، اما در دیسک معمولا درد ناگهانی و تیرکشنده است.
راه‌های پیشگیری
همه انواع التهاب قابل پیشگیری نیستند، اما رعایت نکات زیر می‌تواند خطر را کاهش دهد:
حفظ وزن سالم.
فعالیت بدنی منظم و اصولی.
رعایت ارگونومی در محل کار و منزل.
درمان به‌موقع بیماری‌های عفونی.
توجه به علائم هشداردهنده و مراجعه سریع به پزشک.
جمع‌بندی
التهاب ستون فقرات به معنای درگیر شدن بافت‌های مهره‌ها یا مفاصل بین آن‌ها با واکنش التهابی است. این وضعیت می‌تواند به‌صورت موقت یا مزمن بروز کند و اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، به عوارض جدی منجر می‌شود. درمان شامل دارو، فیزیوتراپی، تغییر سبک زندگی و در برخی موارد جراحی است.
به‌عنوان جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، توصیه من این است که هرگونه درد یا خشکی مداوم در ستون فقرات را جدی بگیرید و برای بررسی دقیق به پزشک متخصص مراجعه کنید. درمان به‌موقع می‌تواند از آسیب‌های دائمی جلوگیری کند و کیفیت زندگی شما را حفظ نماید.
