✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.
مقدمه
دیسکهای گردن از ساختارهای ظریف و حیاتی ستون فقرات هستند که بین مهرههای گردنی قرار دارند. وظیفه اصلی آنها جذب فشار، حفظ انعطافپذیری گردن و جلوگیری از تماس مستقیم مهرهها با یکدیگر است. با وجود شباهت در ساختار، دیسکهای گردن از نظر نوع آسیب، محل درگیری و شدت بیرونزدگی به چند گروه مختلف تقسیم میشوند. در این مطلب از دید یک جراح مغز و اعصاب، به زبان ساده بررسی میکنم که دیسک گردن چند نوع دارد و هر نوع چه ویژگیهایی دارد.
ساختار کلی دیسک گردن
دیسک بین مهرهای گردن از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
بخش مرکزی (نوکلئوس پالپوزوس): قسمت ژلاتینی و نرم در مرکز دیسک است که فشار را جذب میکند.
بخش محیطی (آنولوس فیبروزوس): حلقهای محکم از بافت فیبری که دور بخش مرکزی را گرفته و آن را در جای خود نگه میدارد.
وقتی این بخش فیبری ضعیف یا پاره شود، ماده ژلاتینی به بیرون رانده میشود و به عصبهای اطراف فشار میآورد. این همان چیزی است که مردم به آن «دیسک گردن» میگویند.
انواع دیسک گردن بر اساس شدت آسیب
از نظر میزان آسیب و بیرونزدگی، دیسک گردن به چهار نوع اصلی تقسیم میشود:
برجستگی دیسک (Bulging Disc)
در این حالت، حلقه بیرونی هنوز سالم است اما بخش داخلی به سمت بیرون برآمده شده. این نوع معمولا بدون درد شدید است و بیشتر در مراحل ابتدایی دیده میشود. با فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی معمولا قابل کنترل است.برجستگی موضعی یا برآمدگی (Protrusion)
در این مرحله، بخشی از حلقه فیبری دچار ضعف شده و قسمت ژلاتینی به طور موضعی به بیرون فشار میآورد. درد گردن و گاهی بیحسی دست در این مرحله شروع میشود.پارگی یا بیرونزدگی (Extrusion)
در این نوع، بخش فیبری پاره میشود و ماده ژلاتینی به بیرون میریزد. فشار مستقیم روی عصب باعث درد تیز، بیحسی، گزگز و ضعف در بازو یا انگشتان میشود. اغلب بیماران با این نوع دیسک برای اولین بار به جراح مراجعه میکنند.جداشدگی دیسک (Sequestration)
شدیدترین نوع آسیب است. بخش جداشده از دیسک به داخل کانال نخاعی میافتد و ممکن است باعث فشار شدید به نخاع یا ریشه عصب شود. در این مرحله معمولا درمان دارویی کافی نیست و در بسیاری از بیماران جراحی ضرورت پیدا میکند.
انواع دیسک گردن بر اساس محل درگیری
دیسکهای گردن در ناحیهای بین مهرههای C1 تا C7 قرار دارند، اما همه آنها به یک اندازه دچار آسیب نمیشوند. شایعترین نواحی درگیر عبارتند از:
| محل درگیری | علائم شایع | توضیح پزشکی |
|---|---|---|
| C3-C4 | درد در ناحیه گردن و پشت سر | کمتر شایع است، گاهی با سردرد اشتباه گرفته میشود |
| C4-C5 | ضعف در شانه، درد بین شانهها | اغلب با حرکات چرخشی گردن تشدید میشود |
| C5-C6 | درد بازو و بیحسی شست | شایعترین نوع دیسک گردن در بیماران |
| C6-C7 | درد ساعد، بیحسی انگشت میانی | دومین محل شایع درگیری |
| C7-T1 | ضعف در دست و انگشت کوچک | در افراد با فعالیتهای سنگین بیشتر دیده میشود |
تقسیمبندی بر اساس محل فشار
علاوه بر شدت و سطح درگیری، نوع دیسک گردن را میتوان براساس محل فشار بر عصب هم طبقهبندی کرد:
دیسک مرکزی (Central)
در این حالت ماده بیرونزده مستقیماً به نخاع فشار وارد میکند. ممکن است باعث ضعف در هر دو دست و حتی مشکلات حرکتی در پاها شود. در صورت عدم درمان، احتمال آسیب دائمی نخاع وجود دارد.دیسک جانبی (Paracentral)
رایجترین نوع دیسک گردن است. فشار به ریشه عصب در یک سمت بدن وارد میشود و باعث درد یکطرفه، گزگز یا بیحسی در بازو میشود.دیسک سوراخی یا فورامینال (Foraminal)
در این نوع، دیسک به سمت سوراخ خروجی عصب بیرون زده است. بیماران اغلب از درد تیرکشنده از گردن تا نوک انگشتان شکایت دارند.
شدت علائم در انواع دیسک گردن
شدت علائم همیشه با اندازه بیرونزدگی متناسب نیست. گاهی یک برآمدگی کوچک در محل حساس میتواند درد شدیدی ایجاد کند، در حالی که بیرونزدگی بزرگ در ناحیهای دیگر علامت خاصی نداشته باشد. با این حال به طور معمول:
در برجستگی دیسک: احساس خشکی و درد مبهم گردن
در پروتروژن: بیحسی خفیف یا ضعف دست
در اکستروژن: درد شدید تیرکشنده و محدودیت حرکتی
در سکوئستریشن: علائم عصبی شدید و گاهی اختلال در کنترل حرکت یا تعادل
تشخیص نوع دیسک گردن
برای تشخیص دقیق نوع دیسک، معاینه بالینی و تصویربرداری ترکیب میشوند.
MRI (ام آر آی) بهترین روش تشخیص نوع و محل بیرونزدگی است.
الکترومیوگرافی (EMG) به بررسی عملکرد عصبها و میزان درگیری آنها کمک میکند.
سیتی اسکن در موارد خاص یا پس از جراحی کاربرد دارد.
تفسیر این تصاویر باید توسط جراح مغز و اعصاب انجام شود، چون گاهی یافتههای ظاهری MRI با علائم واقعی بیمار مطابقت ندارد.
درمان انواع دیسک گردن
درمان بر اساس نوع و شدت دیسک متفاوت است:
در مراحل اولیه (Bulging و Protrusion)
فیزیوتراپی تخصصی
داروهای ضد التهاب و شلکننده عضلانی
اصلاح وضعیت بدن در هنگام کار و خواب
تزریقهای موضعی در صورت لزوم
در مراحل پیشرفته (Extrusion و Sequestration)
در مواردی که درد یا ضعف با درمانهای دارویی کنترل نشود، جراحی دیسک گردن توصیه میشود.
روشهای جدید جراحی مانند میکروسکوپیک یا اندوسکوپیک باعث کاهش عوارض و کوتاه شدن دوران نقاهت شدهاند.
آیا همه انواع دیسک گردن نیاز به جراحی دارند؟
خیر. بسیاری از بیماران حتی با بیرونزدگی متوسط، با درمان محافظهکارانه بهبود پیدا میکنند. تصمیم به جراحی فقط زمانی گرفته میشود که:
درد و ضعف دستها به دارو پاسخ ندهد
علائم عصبی در حال پیشرفت باشد
فشردگی نخاع در MRI دیده شود
تجربه بالینی من نشان میدهد که بیش از نیمی از بیماران با رعایت اصول حرکتی و درمان غیرجراحی بهبود قابل توجهی پیدا میکنند.
نکات پیشگیری از دیسک گردن
استفاده از بالش استاندارد در خواب
پرهیز از خم کردن طولانیمدت گردن هنگام کار با موبایل یا لپتاپ
تقویت عضلات گردن با حرکات سبک کششی
اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین با حرکات ناگهانی
حفظ وزن مناسب و اصلاح پوسچر بدن
جمعبندی
دیسک گردن بر اساس شدت آسیب، محل درگیری و جهت فشار بر عصب به چند نوع تقسیم میشود. شناخت تفاوت بین این انواع به بیمار کمک میکند تا درمان درستتری را انتخاب کند و از پیشرفت بیماری جلوگیری شود. درمان زودهنگام، فیزیوتراپی دقیق و پیگیری مداوم زیر نظر پزشک متخصص میتواند مانع از رسیدن به مراحل نیازمند جراحی شود.
