✅ این محتوا با نظارت مستقیم آقای دکتر محمدمهدی سلیمانی جراح مغز و اعصاب تولید شده و مورد تایید ایشان می باشد.

مقدمه
 

پروتروژن دیسک گردن یکی از مراحل اولیه بیرون‌زدگی دیسک است که در آن ماده ژلاتینی داخل دیسک هنوز از لایه بیرونی خارج نشده، اما این لایه بر اثر فشار، به سمت بیرون برآمده است. این وضعیت می‌تواند باعث فشار روی ریشه‌های عصبی و بروز درد گردن، شانه یا دست شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب در این مرحله اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند از پیشرفت بیماری به فتق یا پارگی کامل دیسک جلوگیری کند.
 

ساختار دیسک بین مهره‌ای گردن

بین مهره‌های ستون فقرات گردنی، بالشتک‌هایی از جنس بافت فیبری و ژلاتینی وجود دارد که به آن‌ها «دیسک بین مهره‌ای» گفته می‌شود. دیسک از دو بخش تشکیل شده است:

• هسته پالپوزوس (Nucleus Pulposus): بخش داخلی با جنس ژلاتینی که خاصیت ارتجاعی دارد و نیروهای وارده به مهره‌ها را جذب می‌کند.

• آنولوس فیبروزوس (Annulus Fibrosus): لایه بیرونی فیبری و مقاومی است که از رشته‌های کلاژن ساخته شده و از خروج هسته جلوگیری می‌کند.

در شرایط طبیعی، این دو بخش هماهنگ کار می‌کنند تا گردن بتواند به‌راحتی حرکت کند و نیروها بین مهره‌ها تقسیم شود.

در پروتروژن دیسک گردن چه اتفاقی می‌افتد؟

در اثر افزایش فشار، حرکات نادرست یا فرسودگی بافت‌ها، الیاف خارجی دیسک (آنولوس فیبروزوس) دچار ضعف یا پارگی‌های جزئی می‌شوند. در نتیجه، قسمت ژلاتینی داخل دیسک به سمت بیرون فشار می‌آورد اما هنوز از دیواره بیرونی عبور نکرده است. به این وضعیت «پروتروژن» گفته می‌شود.

در واقع، پروتروژن مرحله‌ای بین دیسک سالم و فتق دیسک گردن است. اگر در این مرحله درمان مناسب انجام نشود، احتمال پارگی کامل و فتق دیسک زیاد می‌شود.

تفاوت پروتروژن با فتق دیسک گردن

علائم پروتروژن دیسک گردن

شدت علائم بستگی به میزان بیرون‌زدگی و محل درگیری دارد، اما شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:

• درد گردن: مخصوصا هنگام خم شدن یا چرخاندن سر.

• انتشار درد به شانه یا بازو: به دلیل فشار روی ریشه‌های عصبی گردنی.

• گزگز یا بی‌حسی: در بازو، ساعد یا انگشتان.

• کاهش قدرت عضلات بازو یا دست.

• خشکی یا محدودیت حرکتی گردن.

در برخی موارد ممکن است بیمار فقط احساس سنگینی در گردن یا شانه داشته باشد و درد شدیدی نداشته باشد. اما این مرحله هشداردهنده است و نباید نادیده گرفته شود.

علت‌های ایجاد پروتروژن دیسک گردن

پروتروژن معمولا نتیجه ترکیبی از عوامل فیزیکی و فرسایشی است. از مهم‌ترین علت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. حرکات نادرست گردن: خم شدن طولانی هنگام کار با موبایل یا لپ‌تاپ.

2. فرسایش ناشی از افزایش سن: کاهش آب میان‌بافتی دیسک و از دست رفتن خاصیت ارتجاعی.

3. آسیب‌های ناگهانی: تصادف، سقوط یا حرکات چرخشی شدید گردن.

4. ضعف عضلات گردن و شانه.

5. پوزیشن بد هنگام خواب یا کار.

6. اضافه‌وزن یا کم‌تحرکی.

7. استرس مزمن عضلانی ناشی از کارهای پشت‌میزنشینی.

تشخیص پروتروژن دیسک گردن

تشخیص معمولا با معاینه فیزیکی و بررسی دقیق علائم آغاز می‌شود. پزشک در معاینه به موارد زیر توجه می‌کند:

• محدوده حرکتی گردن.

• وجود درد یا بی‌حسی در بازو یا دست.

• تست‌های فشاری روی ریشه‌های عصبی گردن.

برای تأیید تشخیص، معمولاً از MRI گردن استفاده می‌شود. این تصویر‌برداری دقیق‌ترین روش برای مشاهده وضعیت دیسک‌ها و اعصاب است. در موارد خاص، ممکن است از CT Scan یا الکترومیوگرافی (EMG) نیز کمک گرفته شود تا شدت فشار روی اعصاب مشخص شود.

درمان پروتروژن دیسک گردن

بیشتر بیماران در این مرحله با روش‌های غیرجراحی بهبود پیدا می‌کنند. هدف درمان کاهش التهاب، رفع فشار از روی اعصاب و تقویت عضلات نگهدارنده گردن است.

۱. درمان دارویی

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن)

• شل‌کننده‌های عضلانی برای کاهش اسپاسم

• در موارد درد شدید، تزریق استروئید در فضای اپیدورال

۲. فیزیوتراپی

فیزیوتراپی نقش اصلی در بهبود دارد و شامل موارد زیر است:

• تمرین‌های کششی برای کاهش فشار دیسک

• تقویت عضلات عمقی گردن

• استفاده از گرما و سرما درمانی

• تراکشن (کشش گردن) تحت نظر متخصص

۳. اصلاح سبک زندگی

• تنظیم ارتفاع مانیتور در سطح چشم

• پرهیز از نگه داشتن گوشی بین شانه و گوش

• انجام حرکات نرمشی گردن هر یک ساعت هنگام کار

• انتخاب بالش مناسب برای خواب (با ارتفاع متوسط و قوس طبیعی)

۴. درمان‌های تکمیلی

در برخی بیماران، درمان‌های مکمل مانند لیزر درمانی کم‌توان، اوزون‌تراپی یا طب فیزیکی مدرن می‌توانند به کاهش التهاب و تسریع ترمیم بافت کمک کنند.

آیا جراحی لازم است؟

در مرحله پروتروژن، جراحی به ندرت لازم می‌شود. تنها زمانی که درمان‌های غیرجراحی طی چند ماه مؤثر نباشد یا بیمار علائم فشردگی شدید عصب (مثل ضعف پیشرونده یا از دست رفتن کنترل حرکتی) داشته باشد، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند.
هدف جراحی در این حالت، برداشتن فشار از روی ریشه عصبی و بازگرداندن عملکرد طبیعی دیسک و مهره است.

پیشگیری از پروتروژن دیسک گردن

پیشگیری همیشه مؤثرتر از درمان است. رعایت چند نکته ساده می‌تواند از بروز یا عود این بیماری جلوگیری کند:

1. حفظ وضعیت صحیح بدن در هنگام کار و نشستن.

2. تقویت عضلات گردن و شانه با تمرین‌های منظم.

3. اجتناب از حرکات ناگهانی و شدید گردن.

4. کنترل وزن و حفظ فعالیت بدنی روزانه.

5. خوابیدن با بالش مناسب و پرهیز از خوابیدن روی شکم.

6. استراحت‌های کوتاه‌مدت بین کارهای طولانی با کامپیوتر یا موبایل.

نکته مهم از زبان پزشک

تجربه بالینی من نشان داده است که بسیاری از بیماران زمانی به مطب مراجعه می‌کنند که درد گردن مزمن شده و درمان در مراحل اولیه انجام نشده است. پروتروژن در صورت درمان به‌موقع، کاملا قابل کنترل است و در اغلب موارد می‌توان از پیشرفت آن به فتق جلوگیری کرد.
اگر دچار درد گردن، بی‌حسی بازو یا ضعف عضلات دست هستید، بهتر است به جای مصرف خودسرانه دارو، برای بررسی دقیق MRI و معاینه عصبی به پزشک متخصص مراجعه کنید.

جمع‌بندی
پروتروژن دیسک گردن یعنی بیرون‌زدگی جزئی دیسک بدون پارگی کامل. این وضعیت در اثر فشار مداوم، حرکات نادرست یا افزایش سن ایجاد می‌شود و اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، اغلب بدون جراحی و با درمان‌های محافظه‌کارانه برطرف می‌شود. تشخیص دقیق و درمان زودهنگام می‌تواند از آسیب دائمی عصب و بروز علائم مزمن جلوگیری کند.